Μιχαήλο Μάρκοβιτς: Είδα τη γραπτή συμφωνία Χόλμπρουκ-Κάρατζιτς
Ο θεωρητικός του γιουγκοσλαβικού μοντέλου αυτοδιαχείρισης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου και σύμβουλος του Μιλόσεβιτς τα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης, Μιχαΐλο Μάρκοβιτς, μιλάει στη “Μακεδονία της Κυριακής”. Αντικείμενο της συνομιλίας οι παράγοντες διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, ο ρόλος των ΗΠΑ, η πολιτική και τα λάθη του Μιλόσεβιτς, αλλά και η συμφωνία Χόλμπρουκ - Κάρατζιτς.
Αυτές τις μέρες βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη ένας από τους σέρβους διανοούμενους με μακρά ιστορία και μεγάλη συμβολή στην παλιά ενιαία Γιουγκοσλαβία και το περίφημο γιουγκοσλαβικό μοντέλο διακυβέρνησης (αρχικά της αυτοδιαχείρισης και στη συνέχεια της μεικτής οικονομίας), ο θεωρητικός της αυτοδιαχείρισης και σημαίνον μέλος της περίφημης κάποτε ομάδας “Πράξις” (με θέσεις από τα αριστερά στα τεκταινόμενα στη γιουγκοσλαβική κοινωνία) Μιχαΐλο Μάρκοβιτς, το έργο του οποίου είχε γίνει πλατιά γνωστό την εποχή μετά το Μάη του ’68. Στην αρχή ακολούθησε τον Μιλόσεβιτς ως ένας από τους συμβούλους του, αλλά στη συνέχεια διαφώνησε και αποχώρησε. Σήμερα ο 85χρονος θεωρητικός είναι δυσαρεστημένος από την πολιτική που ακολουθεί το Σοσιαλιστικό Κόμμα (που συμμάχησε κυβερνητικά με τους ακραίους φιλοδυτικούς του προέδρου Τάντιτς) και συμμετέχει ενεργά σε έναν κύκλο διανοουμένων και στελεχών για τη συγκρότηση ενός νέου Κινήματος Σοσιαλιστών. Προτείνει δε ως εφικτό σύστημα κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης αυτό του δημοκρατικού σοσιαλισμού, με μεικτή οικονομία και ρυθμιστικό ρόλο του κράτους. Ακμαιότατος και με διαυγέστατη σκέψη, συμμετείχε τις προηγούμενες ημέρες στις συζητήσεις των τετραήμερων εκδηλώσεων του περιοδικού Άρδην στην Έδεσσα. Φυσικά, δεν χάσαμε την ευκαιρία να τον αναζητήσουμε και να συνομιλήσουμε μαζί του. Το είχαμε κάνει και πριν από δεκαπέντε χρόνια, τότε που αναζητούσαμε απαντήσεις στα αγωνιώδη ερωτήματα για τις εξελίξεις του πολέμου. Στις ερωτήσεις μας για τα αίτια της αποτυχίας του γιουγκοσλαβικού μοντέλου και την αιματηρή διάλυση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, ως εσωτερικούς παράγοντες είχε αναφέρει τόσο την εθνική διάσταση (ανολοκλήρωτες εθνικές ολοκληρώσεις και αποτυχία του πολυεθνικού ομοσπονδιακού μοντέλου) όσο και την κοινωνική (παρέκκλιση προς έναν εξουσιαστικό σοσιαλισμό, πολιτικοοικονομική κρίση) και ως εξωτερικούς την παρεμβατική πολιτική της Γερμανίας και τις γεωπολιτικές επιδιώξεις των ΗΠΑ στην Ευρώπη και τον μουσουλμανικό κόσμο, με τη δημιουργία πολλών μικρών χειραγωγήσιμων και ανταγωνιστικών κρατών στο πλαίσιο της νέας τάξης πραγμάτων. Ανατρέχοντας στην προ δεκαπενταετίας συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει στην κατοικία του στο Βελιγράδι και ενθυμούμενοι τις απαντήσεις του, θέλαμε από την πρώτη στιγμή να θέσουμε τα ίδια ακριβώς ζητήματα, λαμβάνοντας υπόψη τις μετέπειτα εξελίξεις, τους παράγοντες διαμόρφωσής τους και τους πρωταγωνιστές τους.
Δύο δεκαετίες μετά, πώς βλέπετε τις εξελίξεις που οδήγησαν στην αποτυχία του γιουγκοσλαβικού μοντέλου διακυβέρνησης και στην αιματηρή διάλυση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας;
Ισχύει η ίδια ανάλυση για τις εσωτερικές αιτίες, την εθνική και κοινωνική διάσταση που αναφέρατε, συμπληρώνοντάς την όμως και με την ιστορική διάσταση. Μελετώντας στη συνέχεια την πορεία της συγκρότησης της Γιουγκοσλαβίας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι από την αρχή η χώρα δεν είχε συγκροτηθεί σε σταθερή βάση και μορφή. Ήταν μία μεγαλομανής ιδέα του βασιλιά Αλεξάντερ Καρατζόρτζεβιτς να δημιουργήσει ένα κράτος από τρεις φυλές του ίδιου λαού, όπως έλεγε. Αλλά οι Σλοβένοι, οι Κροάτες και οι Σέρβοι δεν είναι το ίδιο έθνος με τρία διαφορετικά ονόματα τριών φυλών, αφού στην πράξη έχουν διαφορετική ιστορία, διαφορετική θρησκεία και την αίσθηση ότι έχουν διαφορετική πορεία. Για τους Κροάτες και τους Σλοβένους τότε η συμμετοχή στη Γιουγκοσλαβία ήταν η καλύτερη λύση, ευρισκόμενοι με το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στη χειρότερη κατάσταση, αφού ως μέρος της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας που διαλύθηκε θα τύγχαναν μεταχείρισης ηττημένων. Παράλληλα έβλεπαν ότι ο σερβικός στρατός ήταν η μόνη δύναμη που θα τους προστάτευε. Έτσι από την αρχή η Γιουγκοσλαβία φαινόταν πως ήταν ένας γάμος συμφέροντος, τον οποίο σύντομα θα ακολουθούσε το διαζύγιο, παραβλέποντας την ανάγκη να υπάρξει μία ενωμένη κοινότητα ανθρώπων που θα μοιράζονταν κοινές αρχές ζωής. Αυτά, μαζί με τις διαστάσεις που τότε σας είχα αναπτύξει, την εθνική με την αποτυχία του ομοσπονδιακού μοντέλου και την ανάπτυξη αποσχιστικών τάσεων, και την κοινωνική με τα προβλήματα και την κρίση.
Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Εδώ, και περνάω στους εξωτερικούς παράγοντες, πρέπει να αναφερθώ ιδιαίτερα στην αμερικανική πολιτική και την επιδίωξη των ΗΠΑ για πλήρη έλεγχο των Βαλκανίων. Ήταν η απαρχή της νέας τάξης πραγμάτων και της παγκόσμιας κυριαρχίας τους. Όπως αρκετά καθαρά το διατυπώνει ο Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι στο βιβλίο του “Η μεγάλη σκακιέρα”, αναφερόμενος στα μακροπρόθεσμα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ και στην επιδίωξη της παγκόσμιας κυριαρχίας, απαραίτητος είναι ο πλήρης έλεγχος των Βαλκανίων. Γιατί; Για να είναι καλυμμένες στο σύνορο, τη γραμμή αντιπαράθεσης του 21ου αιώνα, που θα είναι επικεντρωμένη στον άξονα Μέση Ανατολή - Κεντρική Ασία - Σιβηρία, δηλαδή τις πλούσιες περιοχές των ενεργειακών πηγών και των δρόμων του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ΗΠΑ δεν ήταν διατεθειμένες να ανεχθούν κανέναν απείθαρχο υπερασπιστή της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας των χωρών τους. Γι’ αυτό η Σερβία τέθηκε στο στόχαστρο, γιατί έχει μια εθνική ιστορία αγώνων για την ανεξαρτησία διά μέσου των αιώνων. Με τέτοια αίσθηση υπερηφάνειας και ακεραιότητας, δεν υπήρχε περίπτωση κανένας σέρβος ηγέτης και καμία κυβέρνηση να αποδεχθεί τις εντολές των ΗΠΑ.
Μάρκοβιτς: Πώς διέλυσαν τη Σερβία
Για αυτό και αυτές αποφάσισαν να διαλύσουν τη Σερβία, αφού αρχικά δοκίμασαν να συνδιαλλαγούν με τον Μιλόσεβιτς. Όμως πολύ σύντομα κατάλαβαν πως δεν υπήρχε περίπτωση να υπάρξει οποιαδήποτε συναίνεση από την πλευρά των Σέρβων σε σειρά ζητημάτων, όπως στο θέμα του Κοσόβου.
Όποιος Σέρβος πολιτικός το έκανε θα είχε εξαφανιστεί από την πολιτική σκηνή. Παράλληλα, οι ΗΠΑ διαπίστωναν ότι στη Σερβία ήταν ζωντανό ακόμη ένα όραμα περί κομμουνισμού, αν και η χώρα βρισκόταν στα μέσα του δρόμου ανάμεσα στον πραγματικό σοσιαλισμό και στον δυτικό καπιταλισμό με ένα μεικτό κοινωνικό σύστημα, που οι Αμερικανοί απλώς περιέγραφαν ως ρεφορμιστικό κομμουνιστικό. Γι’ αυτό προώθησαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τον αποκλεισμό και τις κυρώσεις, με τελευταία ενέργεια τον βομβαρδισμό της χώρας. Τότε που είχαμε υποστήριξη μόνο από τον ελληνικό λαό, αφού η Ρωσία του Γέλτσιν ήταν φιλοαμερικανική και ο τότε πρόεδρός της πίεζε τον Μιλόσεβιτς να αποδεχθεί όσα του ζητούσαν οι Αμερικανοί.
Όπως βλέπω, σήμερα αναφέρεστε περισσότερο στις ΗΠΑ, μεγιστοποιώντας τον ρόλο τους. Η γερμανική παρέμβαση τελικά ήταν μόνο στην αρχή. Ναι, μόνο στην αρχή έδρασαν η Γερμανία, η Αυστρία και το Βατικανό. Στη συνέχεια ανέλαβαν οι Αμερικανοί, αν και στην αρχή, το 1991, οι ΗΠΑ ήταν διστακτικές στο να επιδιώξουν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, κάτι που άρχισαν να κάνουν από την άνοιξη του 1992.
Αναφερόμενος στις εσωτερικές αιτίες, θα μπορούσατε να μιλήσετε για τις αιτίες αποτυχίας του γιουγκοσλαβικού κοινωνικού μοντέλου αυτοδιαχείρισης, ή επρόκειτο για λανθασμένες αποφάσεις των ηγετών των δημοκρατιών;
Τελικά αυτό το μοντέλο ήταν μόνο στη θεωρία, αφού οι Κροάτες και οι Σλοβένοι, με μια σειρά θεωρητικούς, όπως ο Καρντέλι, που ήταν τότε το νούμερο δύο στη χώρα, άλλαξαν τελείως το περιεχόμενο της αρχής περί αυτοδιακυβέρνησης. Αντί να έχουμε μία αληθινή συμμετοχική δημοκρατία, στην οποία οι άνθρωποι θα λαμβάνουν μέρος στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, αυτοί συρρίκνωσαν την ιδέα της αυτοδιακυβέρνησης και της έδωσαν το περιεχόμενο της αποκέντρωσης των δημοκρατιών με τη διεκδίκηση πλήρους αυτονομίας. Έδωσαν μια πλήρως εθνικιστική ερμηνεία, η οποία οδήγησε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Το σύνταγμα που τέθηκε σε εφαρμογή το 1974, όταν ακόμη ο Τίτο ήταν εν ζωή, το οποίο έδινε εξουσίες στις ομόσπονδες δημοκρατίες αφαιρώντας τις από το ομοσπονδιακό σύστημα, ήταν επόμενο να σκοτώσει οποιοδήποτε κράτος. Καμία χώρα δεν θα μπορούσε να επιβιώσει.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΒΟΡΡΑ - ΝΟΤΟΥ ΣΤΗ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ
Έτσι η πολιτική αυτή μετατράπηκε σε μια ανοιχτή αποσχιστική τάση στις δημοκρατίες της Κροατίας και Σλοβενίας. Από το 1985 ακόμη, πριν καν καταλάβει την εξουσία στη Σερβία ο Μιλόσεβιτς, είχαμε μια συνάντηση εγώ, ο Ντόμπρισα Τσόσιτς (ακαδημαϊκός και πρώην πρόεδρος) και ο Λιούμπο Τάντιτς (πατέρας του σημερινού προέδρου της Σερβίας) με τους Σλοβένους ομολόγους μας, οι οποίοι μας είπαν ευθαρσώς πως γι’ αυτούς η Γιουγκοσλαβία έχει τελειώσει και πως δεν ήθελαν να αποτελούν μέρος της. Γιατί; Καθαρά επειδή ως οι πλουσιότερες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας θα έπρεπε να χρηματοδοτήσουν τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές στο κέντρο και στον νότο της χώρας. Ό,τι ήταν να πάρουν το είχαν πάρει από το γιουγκοσλαβικό ομοσπονδιακό σύστημα.
Μετά τα όσα έγιναν τις δύο προηγούμενες δεκαετίες και κοιτώντας πίσω στις εξελίξεις και στους πρωταγωνιστές τους, πώς εκτιμάτε τα πράγματα, ιδιαίτερα την εποχή Μιλόσεβιτς;
Στην αρχή ο Μιλόσεβιτς έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην ενότητα του λαού, στη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος αντί ενός αυταρχικού κομμουνιστικού συστήματος και στον ενδιάμεσο δρόμο ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό. Γι’ αυτό και κέρδισε τις πρώτες εκλογές με μεγάλο ποσοστό. Όμως στη συνέχεια έκανε μια σειρά από λάθη. Το μεγαλύτερό του ήταν ότι, όταν είχαν επιβληθεί κυρώσεις στη χώρα, το 1992, αυτός επέτρεψε τη δράση ενός αριθμού ατόμων, για να φέρνουν αγαθά ανεξέλεγκτα και χωρίς καμία φορολόγηση, δημιουργώντας την πρώτη φουρνιά καπιταλιστών. Το δεύτερο λάθος του ήταν ότι τους οργάνωσε και σε κόμμα, το οποίο δημιούργησε η σύζυγός του αποκαλώντας το αριστερό κόμμα, προφασιζόμενο ότι ήταν τέτοιο, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν τα στελέχη του να γίνουν πλουσιότερα. Έτσι παρέκκλινε.
Ως προς την αντιμετώπιση των εξωτερικών παραγόντων;
Νόμισε ότι συναινώντας και κάνοντας κάποιες παραχωρήσεις θα τους ευχαριστούσε. Όμως οι Αμερικανοί τον ήθελαν πλήρως υπάκουο, απλώς να προωθεί τα σχέδιά τους. Δεν είναι ένοχος για όλα τα εγκλήματα που του προσάπτουν, ούτε υπεύθυνος για τους πολέμους στον χώρο της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Αυτοί προκλήθηκαν από την έντονη παρέμβαση δύο εξωτερικών δυνάμεων, όπως είπαμε, κυρίως όμως λόγω των ΗΠΑ. Έκανε όμως πολλά λάθη στο εσωτερικό.
Νομίζετε ότι την άνοιξη του 1993 ο Μιλόσεβιτς θα μπορούσε να κάνει άλλες κινήσεις και να πείσει τους Σέρβους να αποδεχθούν τις διευθετήσεις σε Βοσνία (με τη Σερβική Δημοκρατία) και Κροατία (αυτονομία Κράινας);
Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες να τους πείσει, όπως τότε που με τον Μητσοτάκη είχαν μεταβεί στο Πάλε, για να πείσουν τους Σερβοβόσνιους να αποδεχθούν το ειρηνευτικό σχέδιο Βανς-Όουεν. Αλλά αυτοί το απέρριψαν, με πρωταγωνιστικό ρόλο αυτόν του Κράισνικ, ο οποίος ώθησε τα πράγματα στην αρνητική θέση. Μόνο λίγο πριν από τη συμφωνία του Ντέιτον (το φθινόπωρο του 1995), κατόρθωσε να φέρει στο Βελιγράδι τον Μλάντιτς και τον Κάρατζιτς, για να συμφωνήσουν στο σχέδιο διαίρεσης της Βοσνίας σε δύο μέρη, με τους μουσουλμάνους να παίρνουν το 51% και τους Σέρβους το 49% του εδάφους. Ο Μλάντιτς δεν ήθελε να συμμετάσχει σε μια τέτοια συζήτηση και αποχώρησε από τη συνάντηση μεταβαίνοντας σε νοσοκομείο, ενώ ο Κάρατζιτς συμφώνησε, όπως και το δυτικό κομμάτι να πάει στους μουσουλμάνους και το ανατολικό να ελέγχεται από τους Σέρβους.
Πιστεύετε ότι ο Χόλμπρουκ είχε κάνει συμφωνία με τον Κάρατζιτς για μη δίωξή του;
Βέβαια την έκανε. Υπάρχει και έχω δει το ντοκουμέντο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έγινε αυτή τη συμφωνία. Μόνο που ο Κάρατζιτς έκανε τρία λάθη: Πρώτον, πίστεψε πως ο Χόλμπρουκ έκανε τη συμφωνία στο όνομα της αμερικανικής κυβέρνησης, δεύτερον, ακολούθησε στη νέα κρυφή ζωή του το επάγγελμα που είχε πριν από τον πόλεμο (ψυχίατρος) και, τρίτον, συνέχισε να... παίζει ένα παλιό σερβικό μουσικό όργανο (κάτι σαν βιόλα, με μία χορδή). Άραγε πόσοι ψυχίατροι στη Σερβία το κάνουν αυτό;
H Ρωσία του Πούτιν και το Κόσοβο
Πέραν όσων αναφέρονται στην παραπάνω συνέντευξη, με τον Μιχαΐλο Μάρκοβιτς μιλήσαμε ακόμη για το σημερινό διεθνές σκηνικό, που το περιέγραψε διαφορετικό από εκείνο της δεκαετίας του 1990, οπότε η Ρωσία του Γέλτσιν ήταν υποταγμένη στις αμερικανικές επιδιώξεις. Η σημερινή Ρωσία του Πούτιν έχει αρχίσει να εξισορροπεί τον ρόλο των ΗΠΑ. Οι εξελίξεις με την αυτονόμηση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας και τη ρωσική αντίδραση στη Γεωργία εκπέμπουν ένα άλλο μήνυμα για το διεθνές πλαίσιο ισορροπίας. Κάτι που θα φανεί και στο Κόσοβο, το οποίο, όπως μας είπε, θα είναι εσαεί μετέωρα αυτόνομο, χωρίς να δοθεί οριστική λύση στο ζήτημα.
Αυτές τις μέρες βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη ένας από τους σέρβους διανοούμενους με μακρά ιστορία και μεγάλη συμβολή στην παλιά ενιαία Γιουγκοσλαβία και το περίφημο γιουγκοσλαβικό μοντέλο διακυβέρνησης (αρχικά της αυτοδιαχείρισης και στη συνέχεια της μεικτής οικονομίας), ο θεωρητικός της αυτοδιαχείρισης και σημαίνον μέλος της περίφημης κάποτε ομάδας “Πράξις” (με θέσεις από τα αριστερά στα τεκταινόμενα στη γιουγκοσλαβική κοινωνία) Μιχαΐλο Μάρκοβιτς, το έργο του οποίου είχε γίνει πλατιά γνωστό την εποχή μετά το Μάη του ’68. Στην αρχή ακολούθησε τον Μιλόσεβιτς ως ένας από τους συμβούλους του, αλλά στη συνέχεια διαφώνησε και αποχώρησε. Σήμερα ο 85χρονος θεωρητικός είναι δυσαρεστημένος από την πολιτική που ακολουθεί το Σοσιαλιστικό Κόμμα (που συμμάχησε κυβερνητικά με τους ακραίους φιλοδυτικούς του προέδρου Τάντιτς) και συμμετέχει ενεργά σε έναν κύκλο διανοουμένων και στελεχών για τη συγκρότηση ενός νέου Κινήματος Σοσιαλιστών. Προτείνει δε ως εφικτό σύστημα κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης αυτό του δημοκρατικού σοσιαλισμού, με μεικτή οικονομία και ρυθμιστικό ρόλο του κράτους. Ακμαιότατος και με διαυγέστατη σκέψη, συμμετείχε τις προηγούμενες ημέρες στις συζητήσεις των τετραήμερων εκδηλώσεων του περιοδικού Άρδην στην Έδεσσα. Φυσικά, δεν χάσαμε την ευκαιρία να τον αναζητήσουμε και να συνομιλήσουμε μαζί του. Το είχαμε κάνει και πριν από δεκαπέντε χρόνια, τότε που αναζητούσαμε απαντήσεις στα αγωνιώδη ερωτήματα για τις εξελίξεις του πολέμου. Στις ερωτήσεις μας για τα αίτια της αποτυχίας του γιουγκοσλαβικού μοντέλου και την αιματηρή διάλυση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, ως εσωτερικούς παράγοντες είχε αναφέρει τόσο την εθνική διάσταση (ανολοκλήρωτες εθνικές ολοκληρώσεις και αποτυχία του πολυεθνικού ομοσπονδιακού μοντέλου) όσο και την κοινωνική (παρέκκλιση προς έναν εξουσιαστικό σοσιαλισμό, πολιτικοοικονομική κρίση) και ως εξωτερικούς την παρεμβατική πολιτική της Γερμανίας και τις γεωπολιτικές επιδιώξεις των ΗΠΑ στην Ευρώπη και τον μουσουλμανικό κόσμο, με τη δημιουργία πολλών μικρών χειραγωγήσιμων και ανταγωνιστικών κρατών στο πλαίσιο της νέας τάξης πραγμάτων. Ανατρέχοντας στην προ δεκαπενταετίας συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει στην κατοικία του στο Βελιγράδι και ενθυμούμενοι τις απαντήσεις του, θέλαμε από την πρώτη στιγμή να θέσουμε τα ίδια ακριβώς ζητήματα, λαμβάνοντας υπόψη τις μετέπειτα εξελίξεις, τους παράγοντες διαμόρφωσής τους και τους πρωταγωνιστές τους.
Δύο δεκαετίες μετά, πώς βλέπετε τις εξελίξεις που οδήγησαν στην αποτυχία του γιουγκοσλαβικού μοντέλου διακυβέρνησης και στην αιματηρή διάλυση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας;
Ισχύει η ίδια ανάλυση για τις εσωτερικές αιτίες, την εθνική και κοινωνική διάσταση που αναφέρατε, συμπληρώνοντάς την όμως και με την ιστορική διάσταση. Μελετώντας στη συνέχεια την πορεία της συγκρότησης της Γιουγκοσλαβίας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι από την αρχή η χώρα δεν είχε συγκροτηθεί σε σταθερή βάση και μορφή. Ήταν μία μεγαλομανής ιδέα του βασιλιά Αλεξάντερ Καρατζόρτζεβιτς να δημιουργήσει ένα κράτος από τρεις φυλές του ίδιου λαού, όπως έλεγε. Αλλά οι Σλοβένοι, οι Κροάτες και οι Σέρβοι δεν είναι το ίδιο έθνος με τρία διαφορετικά ονόματα τριών φυλών, αφού στην πράξη έχουν διαφορετική ιστορία, διαφορετική θρησκεία και την αίσθηση ότι έχουν διαφορετική πορεία. Για τους Κροάτες και τους Σλοβένους τότε η συμμετοχή στη Γιουγκοσλαβία ήταν η καλύτερη λύση, ευρισκόμενοι με το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στη χειρότερη κατάσταση, αφού ως μέρος της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας που διαλύθηκε θα τύγχαναν μεταχείρισης ηττημένων. Παράλληλα έβλεπαν ότι ο σερβικός στρατός ήταν η μόνη δύναμη που θα τους προστάτευε. Έτσι από την αρχή η Γιουγκοσλαβία φαινόταν πως ήταν ένας γάμος συμφέροντος, τον οποίο σύντομα θα ακολουθούσε το διαζύγιο, παραβλέποντας την ανάγκη να υπάρξει μία ενωμένη κοινότητα ανθρώπων που θα μοιράζονταν κοινές αρχές ζωής. Αυτά, μαζί με τις διαστάσεις που τότε σας είχα αναπτύξει, την εθνική με την αποτυχία του ομοσπονδιακού μοντέλου και την ανάπτυξη αποσχιστικών τάσεων, και την κοινωνική με τα προβλήματα και την κρίση.
Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Εδώ, και περνάω στους εξωτερικούς παράγοντες, πρέπει να αναφερθώ ιδιαίτερα στην αμερικανική πολιτική και την επιδίωξη των ΗΠΑ για πλήρη έλεγχο των Βαλκανίων. Ήταν η απαρχή της νέας τάξης πραγμάτων και της παγκόσμιας κυριαρχίας τους. Όπως αρκετά καθαρά το διατυπώνει ο Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι στο βιβλίο του “Η μεγάλη σκακιέρα”, αναφερόμενος στα μακροπρόθεσμα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ και στην επιδίωξη της παγκόσμιας κυριαρχίας, απαραίτητος είναι ο πλήρης έλεγχος των Βαλκανίων. Γιατί; Για να είναι καλυμμένες στο σύνορο, τη γραμμή αντιπαράθεσης του 21ου αιώνα, που θα είναι επικεντρωμένη στον άξονα Μέση Ανατολή - Κεντρική Ασία - Σιβηρία, δηλαδή τις πλούσιες περιοχές των ενεργειακών πηγών και των δρόμων του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ΗΠΑ δεν ήταν διατεθειμένες να ανεχθούν κανέναν απείθαρχο υπερασπιστή της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας των χωρών τους. Γι’ αυτό η Σερβία τέθηκε στο στόχαστρο, γιατί έχει μια εθνική ιστορία αγώνων για την ανεξαρτησία διά μέσου των αιώνων. Με τέτοια αίσθηση υπερηφάνειας και ακεραιότητας, δεν υπήρχε περίπτωση κανένας σέρβος ηγέτης και καμία κυβέρνηση να αποδεχθεί τις εντολές των ΗΠΑ.
Μάρκοβιτς: Πώς διέλυσαν τη Σερβία
Για αυτό και αυτές αποφάσισαν να διαλύσουν τη Σερβία, αφού αρχικά δοκίμασαν να συνδιαλλαγούν με τον Μιλόσεβιτς. Όμως πολύ σύντομα κατάλαβαν πως δεν υπήρχε περίπτωση να υπάρξει οποιαδήποτε συναίνεση από την πλευρά των Σέρβων σε σειρά ζητημάτων, όπως στο θέμα του Κοσόβου.
Όποιος Σέρβος πολιτικός το έκανε θα είχε εξαφανιστεί από την πολιτική σκηνή. Παράλληλα, οι ΗΠΑ διαπίστωναν ότι στη Σερβία ήταν ζωντανό ακόμη ένα όραμα περί κομμουνισμού, αν και η χώρα βρισκόταν στα μέσα του δρόμου ανάμεσα στον πραγματικό σοσιαλισμό και στον δυτικό καπιταλισμό με ένα μεικτό κοινωνικό σύστημα, που οι Αμερικανοί απλώς περιέγραφαν ως ρεφορμιστικό κομμουνιστικό. Γι’ αυτό προώθησαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τον αποκλεισμό και τις κυρώσεις, με τελευταία ενέργεια τον βομβαρδισμό της χώρας. Τότε που είχαμε υποστήριξη μόνο από τον ελληνικό λαό, αφού η Ρωσία του Γέλτσιν ήταν φιλοαμερικανική και ο τότε πρόεδρός της πίεζε τον Μιλόσεβιτς να αποδεχθεί όσα του ζητούσαν οι Αμερικανοί.
Όπως βλέπω, σήμερα αναφέρεστε περισσότερο στις ΗΠΑ, μεγιστοποιώντας τον ρόλο τους. Η γερμανική παρέμβαση τελικά ήταν μόνο στην αρχή. Ναι, μόνο στην αρχή έδρασαν η Γερμανία, η Αυστρία και το Βατικανό. Στη συνέχεια ανέλαβαν οι Αμερικανοί, αν και στην αρχή, το 1991, οι ΗΠΑ ήταν διστακτικές στο να επιδιώξουν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, κάτι που άρχισαν να κάνουν από την άνοιξη του 1992.
Αναφερόμενος στις εσωτερικές αιτίες, θα μπορούσατε να μιλήσετε για τις αιτίες αποτυχίας του γιουγκοσλαβικού κοινωνικού μοντέλου αυτοδιαχείρισης, ή επρόκειτο για λανθασμένες αποφάσεις των ηγετών των δημοκρατιών;
Τελικά αυτό το μοντέλο ήταν μόνο στη θεωρία, αφού οι Κροάτες και οι Σλοβένοι, με μια σειρά θεωρητικούς, όπως ο Καρντέλι, που ήταν τότε το νούμερο δύο στη χώρα, άλλαξαν τελείως το περιεχόμενο της αρχής περί αυτοδιακυβέρνησης. Αντί να έχουμε μία αληθινή συμμετοχική δημοκρατία, στην οποία οι άνθρωποι θα λαμβάνουν μέρος στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, αυτοί συρρίκνωσαν την ιδέα της αυτοδιακυβέρνησης και της έδωσαν το περιεχόμενο της αποκέντρωσης των δημοκρατιών με τη διεκδίκηση πλήρους αυτονομίας. Έδωσαν μια πλήρως εθνικιστική ερμηνεία, η οποία οδήγησε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Το σύνταγμα που τέθηκε σε εφαρμογή το 1974, όταν ακόμη ο Τίτο ήταν εν ζωή, το οποίο έδινε εξουσίες στις ομόσπονδες δημοκρατίες αφαιρώντας τις από το ομοσπονδιακό σύστημα, ήταν επόμενο να σκοτώσει οποιοδήποτε κράτος. Καμία χώρα δεν θα μπορούσε να επιβιώσει.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΒΟΡΡΑ - ΝΟΤΟΥ ΣΤΗ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ
Έτσι η πολιτική αυτή μετατράπηκε σε μια ανοιχτή αποσχιστική τάση στις δημοκρατίες της Κροατίας και Σλοβενίας. Από το 1985 ακόμη, πριν καν καταλάβει την εξουσία στη Σερβία ο Μιλόσεβιτς, είχαμε μια συνάντηση εγώ, ο Ντόμπρισα Τσόσιτς (ακαδημαϊκός και πρώην πρόεδρος) και ο Λιούμπο Τάντιτς (πατέρας του σημερινού προέδρου της Σερβίας) με τους Σλοβένους ομολόγους μας, οι οποίοι μας είπαν ευθαρσώς πως γι’ αυτούς η Γιουγκοσλαβία έχει τελειώσει και πως δεν ήθελαν να αποτελούν μέρος της. Γιατί; Καθαρά επειδή ως οι πλουσιότερες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας θα έπρεπε να χρηματοδοτήσουν τις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές στο κέντρο και στον νότο της χώρας. Ό,τι ήταν να πάρουν το είχαν πάρει από το γιουγκοσλαβικό ομοσπονδιακό σύστημα.
Μετά τα όσα έγιναν τις δύο προηγούμενες δεκαετίες και κοιτώντας πίσω στις εξελίξεις και στους πρωταγωνιστές τους, πώς εκτιμάτε τα πράγματα, ιδιαίτερα την εποχή Μιλόσεβιτς;
Στην αρχή ο Μιλόσεβιτς έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην ενότητα του λαού, στη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού κόμματος αντί ενός αυταρχικού κομμουνιστικού συστήματος και στον ενδιάμεσο δρόμο ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό. Γι’ αυτό και κέρδισε τις πρώτες εκλογές με μεγάλο ποσοστό. Όμως στη συνέχεια έκανε μια σειρά από λάθη. Το μεγαλύτερό του ήταν ότι, όταν είχαν επιβληθεί κυρώσεις στη χώρα, το 1992, αυτός επέτρεψε τη δράση ενός αριθμού ατόμων, για να φέρνουν αγαθά ανεξέλεγκτα και χωρίς καμία φορολόγηση, δημιουργώντας την πρώτη φουρνιά καπιταλιστών. Το δεύτερο λάθος του ήταν ότι τους οργάνωσε και σε κόμμα, το οποίο δημιούργησε η σύζυγός του αποκαλώντας το αριστερό κόμμα, προφασιζόμενο ότι ήταν τέτοιο, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν τα στελέχη του να γίνουν πλουσιότερα. Έτσι παρέκκλινε.
Ως προς την αντιμετώπιση των εξωτερικών παραγόντων;
Νόμισε ότι συναινώντας και κάνοντας κάποιες παραχωρήσεις θα τους ευχαριστούσε. Όμως οι Αμερικανοί τον ήθελαν πλήρως υπάκουο, απλώς να προωθεί τα σχέδιά τους. Δεν είναι ένοχος για όλα τα εγκλήματα που του προσάπτουν, ούτε υπεύθυνος για τους πολέμους στον χώρο της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Αυτοί προκλήθηκαν από την έντονη παρέμβαση δύο εξωτερικών δυνάμεων, όπως είπαμε, κυρίως όμως λόγω των ΗΠΑ. Έκανε όμως πολλά λάθη στο εσωτερικό.
Νομίζετε ότι την άνοιξη του 1993 ο Μιλόσεβιτς θα μπορούσε να κάνει άλλες κινήσεις και να πείσει τους Σέρβους να αποδεχθούν τις διευθετήσεις σε Βοσνία (με τη Σερβική Δημοκρατία) και Κροατία (αυτονομία Κράινας);
Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες να τους πείσει, όπως τότε που με τον Μητσοτάκη είχαν μεταβεί στο Πάλε, για να πείσουν τους Σερβοβόσνιους να αποδεχθούν το ειρηνευτικό σχέδιο Βανς-Όουεν. Αλλά αυτοί το απέρριψαν, με πρωταγωνιστικό ρόλο αυτόν του Κράισνικ, ο οποίος ώθησε τα πράγματα στην αρνητική θέση. Μόνο λίγο πριν από τη συμφωνία του Ντέιτον (το φθινόπωρο του 1995), κατόρθωσε να φέρει στο Βελιγράδι τον Μλάντιτς και τον Κάρατζιτς, για να συμφωνήσουν στο σχέδιο διαίρεσης της Βοσνίας σε δύο μέρη, με τους μουσουλμάνους να παίρνουν το 51% και τους Σέρβους το 49% του εδάφους. Ο Μλάντιτς δεν ήθελε να συμμετάσχει σε μια τέτοια συζήτηση και αποχώρησε από τη συνάντηση μεταβαίνοντας σε νοσοκομείο, ενώ ο Κάρατζιτς συμφώνησε, όπως και το δυτικό κομμάτι να πάει στους μουσουλμάνους και το ανατολικό να ελέγχεται από τους Σέρβους.
Πιστεύετε ότι ο Χόλμπρουκ είχε κάνει συμφωνία με τον Κάρατζιτς για μη δίωξή του;
Βέβαια την έκανε. Υπάρχει και έχω δει το ντοκουμέντο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έγινε αυτή τη συμφωνία. Μόνο που ο Κάρατζιτς έκανε τρία λάθη: Πρώτον, πίστεψε πως ο Χόλμπρουκ έκανε τη συμφωνία στο όνομα της αμερικανικής κυβέρνησης, δεύτερον, ακολούθησε στη νέα κρυφή ζωή του το επάγγελμα που είχε πριν από τον πόλεμο (ψυχίατρος) και, τρίτον, συνέχισε να... παίζει ένα παλιό σερβικό μουσικό όργανο (κάτι σαν βιόλα, με μία χορδή). Άραγε πόσοι ψυχίατροι στη Σερβία το κάνουν αυτό;
H Ρωσία του Πούτιν και το Κόσοβο
Πέραν όσων αναφέρονται στην παραπάνω συνέντευξη, με τον Μιχαΐλο Μάρκοβιτς μιλήσαμε ακόμη για το σημερινό διεθνές σκηνικό, που το περιέγραψε διαφορετικό από εκείνο της δεκαετίας του 1990, οπότε η Ρωσία του Γέλτσιν ήταν υποταγμένη στις αμερικανικές επιδιώξεις. Η σημερινή Ρωσία του Πούτιν έχει αρχίσει να εξισορροπεί τον ρόλο των ΗΠΑ. Οι εξελίξεις με την αυτονόμηση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας και τη ρωσική αντίδραση στη Γεωργία εκπέμπουν ένα άλλο μήνυμα για το διεθνές πλαίσιο ισορροπίας. Κάτι που θα φανεί και στο Κόσοβο, το οποίο, όπως μας είπε, θα είναι εσαεί μετέωρα αυτόνομο, χωρίς να δοθεί οριστική λύση στο ζήτημα.
Εθνικά θέματα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου