Η παγίδα των ΑΟΖ! Γιατί το «κλειδί» είναι η υφαλοκρηπίδα

By Γρηγόρης Ι. Τσάλτας

Περίληψη: 

Το θαλάσσιο Δίκαιο όπως προκύπτει από τα διεθνείς Συνθήκες προβλέπει με σαφήνεια τα όρια δικαιοδοσίας του κάθε κράτους κατά περίπτωση. Ειδικά για την Ελλάδα, από νομικής απόψεως, τα πράγματα είναι καθαρά. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) μπορεί να χαραχτεί εύκολα ακόμα και στην πλευρά που αφορά στην Τουρκία, καθώς υπερισχύει το Δίκαιο που αφορά στην υφαλοκρηπίδα. Αλλά υπάρχει και η πολιτική άποψη…

Είναι γεγονός, ότι τα τρία τελευταία χρόνια, με αφορμή τρεις συμφωνίες ανάμεσα σε ενδιαφερόμενα κράτη στην περιοχή της νότιο-ανατολικής Μεσογείου, ειδικότερα την Αίγυπτο, την Κύπρο, τον Λίβανο και το Ισραήλ, για οριοθέτηση της παρακείμενης ή απέναντι θαλάσσιας περιοχής που προσδιορίζει τα θαλάσσια συνορά τους, έχει ξεσπάσει μια έντονη παραφιλολογία σχετικά με τη δυνατότητα της Ελλάδας να συμπράξει στην όλη αυτή διακρατική ρύθμιση.

Ως γνωστόν στην ίδια αυτή περιοχή γειτνιάζουν επίσης η Τουρκία, η Συρία και η Ελλάδα. Έμμεσο ενδιαφέρον έχει και η Λιβύη, ειδικότερα για τις απέναντι με την Ελλάδα ακτές της στην περιοχή της νότιας Κρήτης. Τα εφτά αρχικά αυτά μεσογειακά κράτη, με στόχο την συνολική ρύθμιση της οριοθέτησης της υποθαλάσσιας...

περιοχής, που με βάση το διεθνές δίκαιο της θάλασσας αφορά στη εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, θα έπρεπε να είχαν ανοίξει έναν διάλογο με σκοπό την αποφυγή της παραβίασης των σχετικών κανόνων του διεθνούς δικαίου που θα μπορούσε να προκύψει από μεμονωμένες ενέργειες, αλλά και αμφισβητήσεις που θα μπορούσαν να προέλθουν ακόμα και από διμερείς συμφωνίες που αγγίζουν όμως τα θαλάσσια σύνορα άλλων όμορων ή απέναντι κρατών.

Ασφαλώς, το ενδιαφέρον άμεσης εκμετάλλευσης των υποθαλάσσιων φυσικών πόρων, σε συνδυασμό με τη γενικότερη διεθνή οικονομική κρίση, τη διαρκή αύξηση των τιμών των υδρογονανθράκων και με δεδομένο ότι ορισμένα κράτη στην ευρύτερη αυτή περιοχή έχουν δείξει μέχρι στιγμής απόλυτα αδιάλλακτη στάση ώστε να επιτευχθεί μια γενικότερη συμφωνία (βλ. περίπτωση Τουρκίας), οδήγησε σε μια πρώτη συμφωνία της Αιγύπτου με την Κύπρο για οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης τους ανάμεσα στις απέναντι στην περιοχή ακτές τους.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να τονιστεί ότι «ο σαφής προσδιορισμός των ορίων των ζωνών εθνικής δικαιοδοσίας των κρατών αποτελεί για τη διεθνή κοινότητα σημαντικό συμπληρωματικό στοιχείο εξασφάλισης των απαραίτητων εκείνων δεδομένων που συνυπολογίζονται για την εγκαθίδρυση της παγκόσμιας ειρήνης, μέσω της αποφυγής διμερών τις περισσότερες φορές τριβών» .

Η τελευταία μεγάλη διεθνής διαπραγμάτευση για την υιοθέτηση των νέων κανόνων που διέπουν τη ρύθμιση των σχέσεων ανάμεσα στα κράτη στον ευρύτερο θαλάσσιο και ωκεάνιο χώρο, η οποία στέφθηκε με επιτυχία με την υιοθέτηση (1982) και την έναρξη ισχύος (1994) της Σύμβασης του Μοντέγκο Μπαίυ για το Δίκαιο της Θάλασσας, αναφέρεται στην περίπτωση, επίσης, των Κλειστών ή Ημίκλειστων Θαλασσών, αλλά και σε εκείνην του νεοσύστατου θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) . Στην πρώτη από τις δύο αυτές περιπτώσεις, η παρεπόμενη γεωπολιτική θέση του οποιουδήποτε κράτους συνεπικουρούμενη, σε επίπεδο εθνικής διεκδίκησης ειδικών ευνοϊκών ρυθμίσεων και από την ιδιαίτερη στρατηγική του θέση, υπαγορεύουν τη σύμπλευση ή και ένταξή του σε ομάδες, συμμαχίες, σε ειδικευμένους οργανισμούς διεθνούς, περιφερειακού ή μη χαρακτήρα.

Αναμφισβήτητα, το λεγόμενο Νέο Δίκαιο της Θάλασσας διακρίνεται, λοιπόν, από έναν έντονο περιπτωσιακό χαρακτήρα που έχει σχέση με θέματα που ενδιαφέρουν και την κατεξοχήν γεωγραφική και γεωπολιτική προσέγγιση των επιμέρους θέσεων των κρατών. Δύο κατηγορίες φαίνεται να διαμορφώνονται με τη σειρά τους από τη φύση της σημαντικής αυτής ιδιατερότητας. Πρόκειται για κατηγορίες, οι οποίες θα οδηγήσουν τα κράτη στη συσπείρωση σε ειδικές ομάδες πίεσης στον τομέα διαμόρφωσης, διεκδίκησης και στη συνέχεια εφαρμογής καθόλα θετικών για τα εθνικά τους συμφέροντα θέσεων.

Αναλυτικότερα, η πρώτη κατηγορία αφορά σε στοιχεία αναφορικά με τη γεωγραφική θέση των κρατών και κυρίως σε συνδυασμό με τις γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες των ακτών τους με έμφαση ειδικότερα στον υποθαλάσσιο χώρο του παρακείμενου βυθού και του υπεδάφους του (βλ. υφαλοκρηπίδα). Η δεύτερη κατηγορία σχετίζεται με τον οικονομικό κυρίως παράγοντα και ειδικότερα με τις οικονομικές δραστηριότητες των κρατών στο θαλάσσιο χώρο, με ιδιαίτερη έμφαση στον τομέα της εμπορικής ναυσιπλοΐας, της αλιείας και της off shore εξόρυξης πετρελαίου.

Η Μεσόγειος θάλασσα αποτελεί τη σημαντικότερη περιφερειακή θάλασσα στον Πλανήτη . Γεωγραφικώς, η Μεσόγειος αποτελεί, επίσης, ένα καθόλα ιδιαίτερο θαλάσσιο σύνολο επιμέρους θαλάσσιων περιοχών, οι οποίες και αποτελούν από μόνες τους μικρότερα θαλάσσια υπό-σύνολα, με κυρίαρχο εκείνο της Μαύρης Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένης της Αζοφικής, το οποίο και προεκτείνεται προς την κεντρική Μεσόγειο μέσω των στενών του Βοσπόρου, και των Δαρδανελίων, αλλά και τις περιοχές του Αιγαίου, της Αδριατικής κλπ, ενώ, το γεωμορφολογικό της υπόβαθρο τη διακρίνει σε δύο μεγάλες υποθαλάσσιες λεκάνες, τη δυτική και την ανατολική .Παράλληλα, η Μεσόγειος ανήκει στις θαλάσσιες εκείνες περιοχές με πλήρη τα χαρακτηριστικά της ημίκλειστης Θάλασσας. Η κατάταξη της Μεσογείου στην κατηγορία αυτή προτάθηκε ήδη από το 1979, από την Πράξη 111 της συνόδου των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Σύμφωνα με το άρθρο 122 της Σύμβασης του Μοντέγκο Μπαίυ: «κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα είναι κόλπος, λεκάνη ή θάλασσα που περιβάλλεται από δύο ή περισσότερα κράτη και συνδέεται με άλλη θάλασσα ή με ωκεανό με μια στενή λωρίδα ή που αποτελείται εξ ολοκλήρου ή κατ’ εξοχήν από τις αιγιαλίτιδες ζώνες και τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες δύο ή περισσότερων κρατών».

Ο ΓΡΗΓΟΡΗΣ Ι. ΤΣΑΛΤΑΣ είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, πρύτανης Παντείου Πανεπιστημίου, πρόεδρος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, αντιπρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων.