Το μετέωρο βήμα της Ευρώπης

Το άλμα εισδοχής του ευρώ έπρεπε (ή πρέπει έστω και τώρα) να συνοδευθεί με τη μετατροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε Ομοσπονδία

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κλυδωνίζεται σήμερα από μια σύνθετη κρίση. Οι κυβερνήσεις, οι πολίτες, τα Μ.Μ.Ε. και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εστιάζονται κυρίως στις πιο εμφανείς και τραυματικές εκφάνσεις της κρίσης: την οικονομική με έμφαση το χρέος. Και έτσι, ίσως, πρέπει αυτήν τη στιγμή, γιατί οι οικονομικές εκφάνσεις της κρίσης επηρεάζουν άμεσα και δραματικά την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, τις προοπτικές προόδου και ευημερίας των εθνικών κοινωνιών, την ελεύθερη άσκηση της κυριαρχίας των κρατών-μελών της Ένωσης και ίσως το άμεσο μέλλον του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος.

Η εισαγωγή του ευρώ ήταν ένα τεράστιο άλμα για το μέλλον και τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένα άλμα, όμως, που στηρίχθηκε στο ένα μόνο πόδι με

ορατούς πλέον τους κινδύνους από την, προβλεπτή αλλά μη αποφευχθείσα, δυστυχώς, ανισορροπία προσγείωσης. Η προσπάθεια οικονομικής ολοκλήρωσης και ενσωμάτωσης, μέσα από την υιοθέτηση ενός κοινού νομίσματος από την πλειοψηφία των κρατών - μελών, παρέβλεψε την ανάγκη για τη δημιουργία μηχανισμών και θεσμών, οι οποίοι θα παρενέβαιναν διορθωτικά στις ανταγωνιστικές ανισότητες που θα δημιουργούντο μέσα στον ίδιο νομισματικό χώρο.

Η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, οι αυστηροί δημοσιονομικοί στόχοι για εξισορροπημένους εθνικούς προϋπολογισμούς, αποδείχθηκαν ανεπαρκείς. Η έλλειψη ελαστικότητας στους δημοσιονομικούς στόχους, η αφαίρεση από τις εθνικές Κυβερνήσεις της δυνατότητας να διαμορφώνουν ξεχωριστή νομισματική πολιτική προσαρμοσμένη στους μακροπρόθεσμους ή και βραχυπρόθεσμους οικονομικούς στόχους, επιδείνωσε τα προβλήματα και επιτάχυνε την εμφάνιση της κρίσης στην Ευρωζώνη.

Η Ευρωζώνη χαρακτηρίζεται από ανομοιογενείς εθνικές οικονομίες, με ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά και συμφέροντα, τα οποία το κοινό νόμισμα αντί να απαλύνει, όξυνε περισσότερο. Ένα απλό παράδειγμα: Οι χώρες που εξάγουν προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, όπου η ανταγωνιστικότητα εξαρτάται περισσότερο από την ποιότητα και όχι την τιμή, εξυπηρετούνται καλύτερα μ' ένα ισχυρό νόμισμα. Αντίθετα, οι χώρες που στηρίζονται στην τουριστική βιομηχανία και στην εξαγωγή αγροτικών προϊόντων, όπου η ανταγωνιστικότητα εξαρτάται από την τιμή, εξυπηρετούνται καλύτερα από ένα αδύνατο ευρώ στην ισοτιμία του με άλλα νομίσματα.

Σε μεγάλα (σε γεωγραφική έκταση) κράτη, παρατηρούνται παρόμοια φαινόμενα, με τη διαφορά ότι σε αυτά υπάρχουν οι θεσμοί και οι μηχανισμοί, που με παρεμβατικό τρόπο μέσα από τους κρατικούς προϋπολογισμούς καλύπτουν αυτές τις αντιφάσεις που δημιουργούν ανισότητες. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η Κεντρική Κυβέρνηση στην Ουάσιγκτον διαχειρίζεται ή κατανέμει πέραν του 20% του ΑΕΠ της χώρας, σε αντίθεση με τις Βρυξέλλες που διαχειρίζονται ή κατανέμουν λιγότερο από το 3% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτή η ουσιώδης διαφορά έγκειται στον διαφορετικό χαρακτήρα των δύο πολιτικών συστημάτων. Οι ΗΠΑ αποτελούν μια δομημένη και πολύ λειτουργική Ομοσπονδία, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα είδος χαλαρής Συνομοσπονδίας. Το άλμα εισδοχής του ευρώ έπρεπε (ή πρέπει έστω και τώρα) να συνοδευθεί με τη μετατροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε Ομοσπονδία.

Δηλαδή, την οικονομική ενσωμάτωση έπρεπε να συνοδεύει η πολιτική ενσωμάτωση. Η ομοσπονδιακή, όμως, οργάνωση προϋποθέτει πολλές, πάρα πολλές, αλλαγές και μεταρρυθμίσεις. Κυρίως απαιτεί την εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας σ’ ένα κοινό ευρωπαϊκό κράτος. Είναι οι λαοί και τα κράτη της Ευρώπης, έτοιμα γι’ αυτό το πολιτικό άλμα; Αν ναι, τότε το ευρώ έχει λαμπρό μέλλον. Αν όχι, τότε φοβάμαι πως η κρίση που βιώνουμε σήμερα, αν υποθέσουμε ότι σύντομα ξεπερνιέται, θα επανέλθει στο εγγύς μέλλον γιατί είναι συστηματική.

Οι οικονομικοί - νομισματικοί ανταγωνισμοί στο χώρο της Ευρωζώνης θα συνεχίσουν να οδηγούν κάποιες χώρες και κάποιους ηγέτες να σκέφτονται εθνικά και να ενεργούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αντί να σκέφτονται ευρωπαϊκά (και με πνεύμα αλληλεγγύης) και να δρουν σε εθνικό επίπεδο. Με το ευρώ αλλά χωρίς πολιτική ολοκλήρωση και συστηματική μεταρρύθμιση, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα βρίσκεται στην αβέβαιη στάση του μετέωρου βηματισμού. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΛΛΗΚΑΣ