Ἡ Ἐκκλησία στούς Ἐθνικούς Ἀγῶνες 1940 -44

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος Φυσικός Msc, Πρόεδρος Συνδέσμου Επιστημόνων Πειραιώς 

Ο μήνας Ὀκτώβριος εἶναι ἕνας μήνας ἐθνικά φορτισμένος. Ἡ ἐπέτειος τῆς 28ης αὐτοῦ τοῦ μηνός, μιά ἀπό τίς κορυφαῖες ἐθνικές μας γιορτές, ἀποτελεῖ κάθε χρόνο εὐκαιρία ἐνισχύσεως τῆς ἱστορικῆς μας μνήμης καθώς μᾱς δίνεται ἡ δυνατότητα ν' ἀνατρέξουμε στή δύσκολη ἀλλά καί ἡρωική ἐκείνη περίοδο τοῦ 1940 - 44, τήν περίοδο τῆς τριπλῆς κατοχῆς τῆς χώρας μας ( Ἰταλικῆς, Γερμανικῆς καί Βουλγαρικῆς ) καί στό Ἔπος πού ἔγραψε μέ τό αἷμα καί τή θυσία του ὁ Λαός μας μέ τήν Ἀντίστασή του στούς κατακτητές. Κατά τήν περίοδο αὐτή, ὅπως ἄλλωστε καί σέ κάθε χρονική περίοδο ἀγώνων τοῦ Ἔθνους μας, ἱστορικός ὑπῆρξε καί ὁ ρόλος, τόν ὁποῖο διεδραμάτισε ἡ Ἐκκλησία μας καί τεράστια ἡ συμβολή της στή σωτηρία τοῦ Λαοῦ καί τοῦ τόπου. Ὁ ρόλος αὐτός εἶναι καταγεγραμμένος στίς σελίδες τῆς ἱστορίας τοῦ ἔθνους μας καί προσφέρεται σέ κάθε ἀντικειμενικό ἐρευνητή προκειμένου νά τόν μελετήσει. Καί ἀποτελεῖ αὐτή ἡ καταγραφή τήν πιό σαφῆ καί τεκμηριωμένη ἀπάντηση σέ ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι καί προσφάτως ἀκόμη, μίλησαν γιά οὐδετερότητα τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν ποιμένων της κατά τήν περίοδο ἐκείνη καί γιά ἀπουσία τους ἀπό τούς ἐθνικούς ἀγῶνες.

Οἱ Ἀρχιεπίσκοποι Χρύσανθος καί Δαμασκηνός

 Ἡ διερεύνηση ὅμως τῆς ἱστορίας μᾱς παρέχει τή δυνατότητα, χωρίς ὑπερβολή νά ἰσχυριστοῦμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία καθ' ὅλην αὐτή τήν περίοδο στάθηκε ὁ φύλακας ἄγγελος τοῦ πονεμένου Λαοῦ, τό λιμάνι τῆς παρηγοριᾱς του καί ὁ θύλακας τῆς σωτηρίας του. Τό προνοιακό καί λαοσωτήριο ἔργο της ἔχει ἤδη προσλάβει τίς διαστάσεις ἑνός ἱστορικοῦ Ἔπους, ὅμοιο τοῦ ὁποίου δέν μπορεῖ νά συναντήση κανείς πουθενά ἀλλοῦ.... Στίς δύσκολες ὧρες τῆς Κατοχῆς ἡ Ἐκκλησία μας εὐτύχησε νά ἔχη στό πηδάλιό της διαδοχικά Προκαθημένους, τόν Χρύσανθο καί τόν Δαμασκηνό, ἄνδρες μέ πίστη, τόλμη, παρρησία καί σθένος, πού ὁ καθένας τους προσέφερε στήν Ἐθνική Ἀντίσταση ὑπηρεσίες μοναδικές.

Ἡ πρώτη ἀντιστασιακή πράξη στήν κατεχόμενη Πατρίδα μας ἦταν ἀναμφισβήτητα ἡ σθεναρή καί ἀπόλυτη ἄρνηση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χρυσάνθου νά " παραδώση " συμβολικά, ὡς μέλος Ἐπιτροπῆς, τήν πόλη τῶν Ἀθηνῶν στούς Γερμανούς κατακτητές. Καί ἀκολούθησαν οἱ σημαντικές ἀρνήσεις του νά προστῆ δοξολογίας στή Μητρόπολη, ἐπί τῇ ἀφίξει τῶν κατακτητῶν καί νά ὁρκίση τήν ἀπό αὐτούς σχηματισθεῖσα Κυβέρνηση Τσολάκογλου. Οἱ πράξεις αὐτές κρινόμενες μέ τά μέτρα τῆς τότε ἐποχῆς, συνιστοῦν σπάνιο φαινόμενο ὑψηλοῦ πατριωτικοῦ καί ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους, πού ἀναδεικνύει τόν Χρύσανθο ἀντάξιο τοῦ Ἑλληνικοῦ Κλήρου καί τῶν Ἑλλήνων Ἱεραρχῶν. Ἀλλά καί ὁ διαδεχθείς τόν Χρύσανθο νέος Ἀρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ὑπῆρξε καί αὐτός ἀντάξιος τῶν περιστάσεων. Αὐτός ὠργάνωσε μέ καταπλήσσουσα μεθοδικότητα ἕνα πανελλήνιο δίκτυο παροχῆς βοήθειας στούς Ἕλληνες, τόν ΕΟΧΑ (Ἐθνικό Ὀργανισμό Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης ), πού ὑπῆρξε ἡ μεγαλύτερη ἀντιστασιακή ὀργάνωση τῶν μετόπισθεν γιατί αὐτή ἐξασφάλισε στόν Λαό διατροφή, περίθαλψη, προστασία, σωτηρία, ἐπιβίωση. Ἡ Ἐκκλησία στά χρόνια ἐκεῖνα στάθηκε πιό κοντά στό Λαό καί ὡς φιλόστοργη Μητέρα ἀγκάλιασε καί προστάτευε τά παιδιά της. Ἀλλά καί πολλούς Ἑβραίους ἔσωσε ὁ Δαμασκηνός καί πολλοί ἄλλοι Ἱεράρχες ἐνῶ μέ τήν σπάνια διορατικότητά του ἔδρασε καταλυτικά ἐνώπιον τῶν κινδύνων. Ἔτσι, χάρις στήν τόλμη του, σώθηκε ἡ Θεσσαλονίκη ἀπό τά νύχια τῶν Βουλγάρων, ἀπεσοβήθη ἡ πολιτική ἐπιστράτευση τοῦ πληθυσμοῦ, ἡ Ἐκκλησία δέν ὑποχώρησε σέ πιέσεις γιά ἀποδοκιμασία τῶν Ἀντιστασικῶν Ὁμάδων, καί στάθηκε στό ὕψος τῶν περιστάσεων καθημαγμένη μέν, ἀλλά ὑψηλόφρων καί ὑπερήφανη, ὅπως τά παιδιά της. ( 1 )

Οἱ Ἐπίσκοποι καί οἱ ἱερεῖς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος

Κοντά στούς ἀρχιεπισκόπους Χρύσανθο καί Δαμασκηνό καί πολλοί Ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πρωτοστάτησαν στόν ἀγῶνα τοῦ Λαοῦ μας ἐναντίον τῶν κατακτητῶν, ἐνῶ τήν ἀμέριστη καί πολύτιμη συμπαράσταση τους στό ἀγωνιζόμενο Ἔθνος ἐξέφρασαν ποικιλοτόπως τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τά Παλαίφατα Πατριαρχεῖα, οἱ ἄλλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἀλλά καί ὁ Ἑλληνισμός τῆς Διασπορᾱς. Οἵ Ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, πρωτοστατοῦν στό ἔργο τοῦ ΕΟΧΑ, προσφέρουν ἀπό τή μισθοδοσία τους στόν Πανελλήνιο Ἔρανο Κοινωνικῆς Πρόνοιας καί στήν Κεντρική Ἐπιτροπή Συσσιτίων, συμπαρίστανται στούς στρατευμένους καί τίς οἰκογένειές τους, τούς φυλακισμένους, τούς διωκομένους, διαμαρτύρονται μέ παρρησία γιά τίς βιαιότητες καί τίς ἐκτελέσεις τῶν Κατακτητῶν, τίς ὁποῖες δέν διστάζουν νά καταγγείλουν σέ κάθε εὐκαιρία. Κρύβουν, περιθάλπουν καί φυγαδεύουν τούς ἄνδρες τῆς Ἀντίστασης καί συνεργάζονται μέ τίς Ἀντιστασιακές Ὁμάδες. . Ὁ Ἰωαννίνων Σπυρίδων, ὁ Ἀττικῆς Ἰάκωβος, ὁ Φιλίππων καί Νεαπόλεως Χρυσόστομος, ὁ Δημητριάδος Ἰωακείμ, ὁ Ζακύνθου Χρυσόστομος, ὁ Ζιχνῶν Ἀλέξανδρος, ὁ Ἠλείας Ἀντώνιος, ὁ Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, ὁ Θηβῶν καί Λεβαδείας Πολύκαρπος, ὁ Καρυστίας καί Σκύρου Παντελεήμων, ὁ Καστορίας Νικηφόρος, ὁ Κερκύρας Μεθόδιος, ὁ Σερβίων καί Κοζάνης Ἰωακείμ, ὁ Κορινθίας Μιχαήλ, ὁ Λευκάδος καί Ἰθάκης Δωρόθεος, ὁ Μαρωνείας καί Θάσου Βασίλειος, ὁ Μυτιλήνης Ἰάκωβος, ὁ Παραμυθίας Δωρόθεος, ὁ Σάμου καί Ἰκαρίας Εἱρηναῖος, ὁ Σιδηροκάστρου Βασίλειος, ὁ Σύρου Φιλάρετος, ὁ Χαλκίδος Γρηγόριος, καί ὁ τότε νεαρός ἀρχιμανδρίτης καί μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Σεραφείμ, εἶχαν μέ τήν προσφορά του ὁ καθένας τή δική τους οὐσιαστική συμμετοχή στόν δίκαιο ἀγώνα τοῦ Λαοῦ μας.

Κοντά στούς ἐπισκόπους καί οἱ ἱερεῖς:

• Προσεύχονται γιά τούς ἀγωνιζόμενους στρατιῶτες καί τίς οἰκογένειές τους. Ἐκφωνοῦν πύρινους λόγους μέ τούς ὁποίους ἐνθαρρύνουν καί παρηγοροῦν. Συμμετέχουν στίς διάφορες Ἐπιτροπές τῶν μετόπισθεν.
• Γίνονται οἱ ἐμψυχωτές καί παρηγορητές τῶν οἰκογενειῶν ἐκείνων, τῶν ὁποίων οἱ σύζυγοι καί τά παιδιά ἔπεσαν μαχόμενοι ὑπέρ Πατρίδος στό πεδίο τῆς τιμῆς καί τοῦ καθήκοντος.
• Συμμετέχουν καί μοιράζονται τήν κατοχική πείνα καί δυστυχία μέ τό ποίμνιό τους, ἐνῶ βοηθοῦν ὅσο μποροῦν μέ ὅλες τους τίς δυνάμεις γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς πείνας καί τῆς δυστυχίας.
• Εἶναι μεταξύ τῶν πρωτεργατῶν γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς κατεχόμενης καί δοκιμαζόμενης Πατρίδος, στήν πρώτη γραμμή τοῦ Ἀγῶνος, στό Μέτωπο, στίς μυστικές ὁμάδες Ἀντίστασης, στά νοσοκομεῖα, στά σανατόρια, στά σχολεῖα, στίς φυλακές, στά ὑπόγεια τῆς Γκεστάπο, στά στρατόπεδα, στούς τόπους ἐκτελέσεως, στά ὁλοκαυτώματα, στά συσσίτια, στίς διαμαρτυρίες.

Οἱ Στρατιωτικοί Ἱερεῖς

Μία ἀπό τίς πολλές πτυχές τῆς ἀνεκτίμητης προσφορᾱς τῆς Ἐκκλησίας μας στό Ἔθνος εἶναι καί αὐτή τῆς συμβολῆς καί προσφορᾱς τῶν Στρατιωτικῶν Ἱερέων καί στόν Ἀγώνα τοῦ 1940. Πρόκειται γιά τίς περιπτώσεις τῶν Κληρικῶν ἐκείνων πού κλήθηκαν νά ὑπηρετήσουν τήν Πατρίδα στήν περίοδο τοῦ Β! Παγκοσμίου Πολέμου, ὡς μόνιμοι ἤ ὡς ἔφεδροι Στρατιωτικοί Ἱερεῖς ἤ ὡς ἐθελοντές, ὑπερβαίνοντας τά εἰρηνικά τους καθήκοντα ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν, ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος. Ἀποστολή τους ἦταν νά εὑρεθοῦν κοντά στόν Ἕλληνα Στρατιώτη πού ἀγωνιζόταν ἡρωικά γιά τήν ἐλευθερία τῆς Πατρίδος, τήν ἀξιοπρέπεια καί τή διάσωση τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ἐφαρμόζοντας τόν εὐαγγελικό λόγο " ὁ ποιμήν ὀ καλός τήν ψυχήν αὐτοῦ τίθησιν ὑπέρ τῶν προβάτων ". Ἡ Ἐκκλησία ἐγνώριζε τήν συμβολή καί τόν σπουδαῖο ρόλο τῶν Στρατιωτικῶν Ἱερέων καί κατά τίς κρίσιμες ὥρες πού διερχόταν τό Ἔθνος καί γιά νά ἐνισχύση τά στρατευμένα παιδιά τῆς Ἑλλάδος ἀπέστειλε στό Μέτωπο Διακόνους, Ἐφημερίους καί Ἱεροκήρυκες. Ἀπό ἐκείνους τούς Στρατιωτικούς Ἱερεῖς πολλοί ἦσαν ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι μέ τό θυσιαστικό τους παράδειγμα καί τήν πνευματική τους δράση, ἔπεσαν ὑπέρ τῆς Πατρίδος, ἔγιναν ζωντανά παραδείγματα αὐταπαρνήσεως καί ἐλευθερίας καί συνέβαλλαν ἀποφασιστικά τόσο στήν ἐνίσχυση τοῦ ἠθικοῦ τῶν στρατιωτῶν, ὅσο καί στή νικηφόρα ἔκβαση τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων.

Ἡ Συμβολή τῶν Ἱ. Μονῶν

Τά Μοναστήρια τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά καί τῶν Ἐκκλησιῶν Κρήτης καί Δωδεκαννήσου, καθώς ἐπίσης καί τοῦ Ἁγ. Ὄρους, ἐκτός ἀπό τόποι προσευχῆς γιά τήν εὐόδωση τοῦ Ἀγώνα, ἀνέπτυξαν καί ἔντονη ἐθνική δράση καθώς ἀπέβησαν καταφύγια, τόποι συγκεντρώσεως καί ἀνεφοδιασμοῦ γιά τούς ἄνδρες τῶν Ἀντιστασιακῶν Ὁμάδων. Ἐκεῖ εὕρισκαν περίθαλψη, φιλοξενία, φαγητό καί ἀπ' ἐκεῖ φυγαδεύονταν. Ἄν δέν ὑπήρχαν τά μοναστήρια, ἴσως νά μήν εἶχε ἀναπτυχθῆ καί ἐνισχυθῆ ἡ Ἐθνική Ἀντίσταση. Ἦσαν τά κέντρα πού καλλιεργοῦσαν συνεχῶς τό πατριωτικό αἴσθημα τοῦ Λαοῦ. Αὐτό τό ἐγνώριζαν καί οἰ Ἀρχές Κατοχῆς, πού ὄχι μόνον διαμαρτύρονταν συνεχῶς πρός τήν Ἐκκλησία γιά τήν ἀντιστασιακή δράση τῶν Μονῶν, ἀλλά πολλές φορές, προέβαιναν σέ ἐπιθετικές ἐνέργειες ἐναντίον τους, τίς πυρπολοῦσαν, ἔκλεβαν τά κειμήλιά τους καί στή συνέχεια συνελάμβαναν, ἐφυλάκιζαν ἤ ἐκτελοῦσαν τούς Μοναχούς.

Ἐπιλογος 
Χωρίς νά παραγνωρίζουμε τή σημασία τοῦ ἐνόπλου ἀγῶνος κατά τῶν Κατακτητῶν ἐκ μέρους τῶν Ἀνταρτικῶν Ὁμάδων πάνω στά βουνά, στόν ὁποῖο ἔχει τή μετοχή της καί ἡ Ἐκκλησία μέ στελέχη ὅλων τῶν βαθμίδων τοῦ Κλήρου, ἐπιθυμοῦμε νά ὑπομνήσομε γιά ἄλλη μιά φορά, ἐπίσημα καί ὑποβλητικά, ὅτι στά δύσκολα ἐκεῖνα χρόνια πού τό Ἔθνος βασανιζόταν κάτω ἀπό τήν τριπλή Κατοχή, τόν μεγάλο Σταυρό τοῦ Μαρτυρίου ἀνέλαβε νά φέρη στούς ὤμους της ἡ Ἐκκλησία ὡς χρέος ἀπέναντι στήν ἱστορία της καί ὡς δεῖγμα στοργῆς της ἀπέναντι στά πάσχοντα παιδιά της. Καί εἶναι χρέος μας αὐτή τήν ἀλήθεια νά τήν διαλαλήσουμε γιά λόγους ἱστορικῆς δικαιοσύνης καί αἰώνιας μνήμης τῶν ἀθανάτων ἐκείνων μορφῶν πού πρωταγωνίσθησαν στόν ἰδιότυπο ἐκεῖνο ἀγῶνα τῆς Ἐκκλησίας.  Ακτίνες