HΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ Η ΔΥΣΗ...

του Γιάκομπ Ογκστάιν*

Kάποτε ο όρος «δύση» είχε κάποιο περιεχόμενο. Περιέγραφε ένα σύνολο κοινών στόχων και αξιών, την αξιοπρέπεια της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης σε αντίθεση με την τυραννία και το δεσποτισμό. Αλλά σήμερα πια, μοιάζει να ανήκει στο παρελθόν. Το πράγμα που αποκαλούσαμε «δύση» πλέον δεν υπάρχει, κι όσοι θα ήθελαν να συνεχίσουν να αναφέρονται σε αυτό, καλά θα έκαναν να το ξανασκεφτούν. Όπως κι αν το δει κανείς, η Αμερική δεν είναι πλέον δυτική χώρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια χώρα που η εξουσία της έπεσε τελεσίδικα στα χέρια μιας ελίτ.

Την περασμένη δεκαετία, ο αχαλίνωτος και επιθετικός μιλιταρισμός κόστισε στη χώρα δύο δαπανηρούς πολέμους. Δεν είναι απλά πως η κοινωνία έχει διχαστεί , κοινωνικά και πολιτικά· το χειρότερο είναι πως η ιδεοληπτική τυφλότητά της την οδηγεί πέραν του βασικού χαρακτηριστικού της δημοκρατικής συγκρότησης: η χώρα χάνει τη δυνατότητα να μπορεί να κάνει συμβιβασμούς.


Η Αμερική άλλαξε: εγκατέλειψε τη δύση. Η κοινωνική αποσύνθεση της χώρας σε αφήνει άφωνο. Πρόσφατα, ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτζ περιέγραψε το φαινόμενο. Το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού κατέχει το 25% του εθνικού πλούτου (25 χρόνια πριν κατείχε το 12%). Κατέχει επίσης το 40% του πλούτου της χώρας, έναντι 33% πριν 25 χρόνια. Σύμφωνα με το Στίγκλιτζ, στις περισσότερες χώρες του λεγόμενου «τρίτου κόσμου» το υπερβολικό χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών μειώθηκε. Στις Ηνωμένες Πολιτείες διευρύνθηκε.

Ένας άλλος νομπελίστας οικονομολόγος, ο Πολ Κρούγκμαν, έγραψε πως η Αμερική έχει πάρει την κατιούσα προς τη μετατροπή της σε «μπανανία». Ο κοινωνικός κυνισμός και η αδιαφορία, στοιχεία που πάντοτε χαρακτήριζαν κατ’ εξοχήν τον τρίτο κόσμο, είναι πια το «σήμα κατατεθέν» της Αμερικής. Αυτό με τη σειρά του επιταχύνει την παρακμή, καθώς όσο αυξάνουν οι ανισότητες, τόσο λιγότερο πρόθυμοι γίνονται οι πλούσιοι να συμβάλουν στο κοινό καλό. Όταν μαθαίνουμε πως μια επιχείρηση σαν την «Apple» διαθέτει -με 76 δισ. ευρώ- μεγαλύτερες τραπεζικές καταθέσεις από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, εμείς οι Ευρωπαίοι δεν κατανοούμε την αδιαλλαξία των Ρεπουμπλικάνων κατά της αύξησης της φορολογίας για τους πλουσιότερους. Για μας, αυτό είναι αυτοκαταστροφικό.

Τα ίδια πάνω-κάτω ισχύουν και για την πολιτική κουλτούρα της χώρας. Η ονομασία της -«Ηνωμένες Πολιτείες»- μοιάζει όλο και λιγότερο σωστή. Στην αμερικανική πολιτική κουλτούρα ευδοκιμεί κάτι που στη Γερμανία έχει εξαφανιστεί από την εποχή της Ostpolitik, της προσπάθειας προσέγγισης με το σοβιετικό μπλοκ του Βίλι Μπραντ, πίσω στις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70: το μίσος. Από την άλλη, ο ρεαλισμός έχει αντικατασταθεί από την παράκρουση. Η αντίθεση στη φορολογία έχει λάβει διαστάσεις θρησκευτικού φαινομένου και η ιδεολογία του «αδύναμου κράτους» έχει κυριαρχήσει. Σε αυτόν τον νέο αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, ο σεβασμός προς το ύπατο αξίωμα της πολιτείας ανήκει εδώ και καιρό στο παρελθόν. Στο σημείο αυτό, το γεγονός πως ο Μπάρακ Ομπάμα είναι ο πρώτος αφρο-αμερικανός πρόεδρος στην ιστορία της χώρας, μπορεί επίσης να έχει παίξει το ρόλο του.

Η δύση; Είμαστε εμείς!

Καμία διόρθωση πορείας δε διαφαίνεται στον ορίζοντα. Κανείς πια δεν μπορεί να υπολογίζει στην αμερικανική πολιτική. Η εξάρτηση των μελών του κογκρέσου από τους πλούσιους έχει υπερβεί κάθε όριο. Κι ας μην περιμένουμε κάποια επαναστατική επανάληψη της κατάληψης της Βαστίλης στην Αμερική. Η λαϊκή οργή μπορεί να κοχλάζει, αλλά οι ελίτ έχουν κατορθώσει να ελέγχουν τις μάζες και να κατευθύνουν τα πάθη τους. Πάρτε για παράδειγμα το «κόμμα του τσαγιού», που απήλαυσε μαφιόζικου τύπου πατρωνία από τα αδέρφια Ντέιβιντ και Τσαρλς Κοκ και απέκτησε φωνή χάρη στο λαϊκίστικο και γεμάτο μίσος τηλεδίαυλο «Fox News» του Ρούπερτ Μέρντοχ.

Από ευρωπαϊκής απόψεως, όλα τούτα μοιάζουν παράδοξα: πρόκειται για ξένη πολιτική κουλτούρα. Οι κανόνες είναι διαφορετικοί, υπάρχουν άλλες προδιαγραφές. Όλο και περισσότερο αντιμετωπίζουμε την Αμερική με τη συνείδηση πως πρόκειται για κάτι ξεχωριστό από εμάς. Από την άλλη, η Αμερική μπορεί να μας χρησιμεύσει ως προειδοποίηση: οφείλουμε να προστατεύσουμε την πολιτική μας κουλτούρα, τους θεσμούς και τα κράτη μας. Η επιτυχία του Τίλο Σαραζίν και του αντι-μουσουλμανικού του μηνύματος, δείχνει πως η Γερμανία δε διαθέτει ανοσία στο είδος της πολιτιστικής ψυχρότητας που μπορεί τελικά να απονεκρώσει τις ζωτικές λειτουργίες του πολιτικού μας συστήματος.

Η κοινωνία μας έχει ήδη πραγματοποιήσει αποφασιστικά και αξιοθρήνητα βήματα προς την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και τον απο-δημοκρατισμό. Από την άλλη, η κακοτυχία της Αμερικής μάς προσφέρει μια ευκαιρία: όσο περισσότερο οι ΗΠΑ αποστασιοποιούνται από εμάς, τόσο περισσότερο αποκτούμε συνείδηση πως είμαστε Ευρωπαίοι.

Η δύση; Είμαστε εμείς!

*Ο Jakob Augstein είναι δημοσιογράφος και εκδότης
ΕΛ.Κ.Ε.Δ.Α