Τραπεζίτες πρό τῶν πυλῶν

Peter Frankopan*
ΛΙΓΟΙ Ἕλληνες λέγουν σήμερα μιά καλή λέξη γιά τό εὐρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Θεωροῦν ὅτι αὺτός εἶναι ὁ πραγματικός λόγος γιά τήν τρέχουσα κρίση τους, πού παρεῖχε «εὔκολα χρήματα» στούς πολιτικούς τους, καί τώρα ἀπαιτοῦν ἕνα μερίδιο οἰκονομικής σάρκας.

Ἡ ἴδια ἱστορία πρίν ἀπό 800 χρόνια. Οἱ ἄνδρες τῆς τετάρτης σταυροφορίας, ποὺ ἀρχικά ξεκίνησαν νά παλέψουν γιά τόν χριστιανισμό στούς Ἁγίους Τόπους, βρέθηκαν ἀντ' αὐτοῦ νά λεηλατοῦν τήν Κωνσταντινούπολη, τήν πρωτεύουσα τῆς Ἑλληνόφωνης Βυζαντινῆς Αυτοκρατορίας, λόγῳ τῶν τεραστίων χρεῶν πού εἴχαν συσσωρευθεῖ πρός τήν δύση.

Ὁ τρόπος ποὺ ἡ Εὐρώπη ἔχει συμπεριφερθεῖ στήν Ἑλλάδα ὣς πρός τήν τρέχουσα κρίση εἶναι ἐλάχιστα λιγότερο ἐπαίσχυντος ἀπό τόν τρόπο πού ἐκεῖνοι οἱ σταυροφόροι συμπεριφέρθηκαν τόσους αἰώνες πρίν. Ἐάν μή τί ἄλλο, αὐτό τό σκοτεινὸ σημεῖο στὰ δυτικὰ ἱστορικὰ ἀρχεῖα θά ἔπρεπε νά εἶναι μιά προειδοποίηση γιά τούς τραπεζίτες καί τούς πολιτικούς πού ὤφειλαν μάλλον νά προσέξουν τήν πτώση τῆς Ἑλλάδας παρά νά ἀναλάβουν τήν...
εὐθύνη γιά τήν ἀνηθικότητά τους.

Ἡ Ἑλλάδα μπορεῖ νὰ εἶναι στὴν περιφέρεια τῆς Εὐρώπης σήμερα, ἀλλὰ τὸν 12^ο αἰώνα ἡ Κωνσταντινούπολη ἤταν ἡ πύλη γιὰ ἕνα προσοδοφόρο ἐμπόριο στὰ μπαχαρικά, τὰ μετάξια καὶ τὰ ἀγαθὰ πολυτελείας ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὴν ἀνατολή. Αὐτὸ τὸ ἐμπόριο εἶχε κάνει πάμπλουτους ἀνθρώπους σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη - ὅπως οἱ οἰκονομίες τῆς Ἑλλάδας, τῆς Ἱσπανίας, τῆς Πορτογαλίας καὶ τῆς Ἰταλίας ἔχουν κάνει κατὰ τὴν διάρκεια τῶν τελευταίων δύο δεκαετιῶν.

Ἔμποροι ἀπὸ πόλεις ὄπως ἡ Βενετία, ἡ Γένοβα καὶ ἡ Πίζα, πρὸς τὸ τέλος τοῦ 12^ου αἰώνα κατόρθωσαν νὰ κερδίσουν γιὰ τοὺς ἐαυτούς τους πλεονεκτήματα καὶ φορολογικὲς διευκολύνσεις στὴν Κωνσταντινούπολη ποὺ οἱ ἔξυπνοι νεαροὶ διαχειριστὲς κεφαλαίων τοῦ σήμερα θὰ σκότωναν γι’αὐτά: διαπραγματεύτηκαν θέσεις ποὺ τοὺς ἐπέτρεψαν νὰ ἀποκλείσουν τοὺς τοπικοὺς ἐμπόρους, παράλληλα μὲ ἔξυπνες ἐμπορικὲς συνθῆκες ποὺ τοὺς ἄφησαν νὰ ἐλαχιστοποιήσουν ἤ ἀκόμα καὶ νὰ μηδενίσουν τοὺς φόρους τους. Ὅπως καὶ στὴν σύγχρονη Ἑλλάδα, αὐτὸ ὁδήγησε σὲ μιὰ ροὴ φτηνοῦ ξένου κεφαλαίου στὶς ἀγορές.

Γύρω στὸ 1200, ἐν τούτοις, τὰ πράγματα πήγαν ἄσχημα. Μία ἀπότομη κάμψη τοῦ ἐμπορίου στὴν Βυζαντινὴ αυτοκρατορία ἐπιδεινώθηκε ἀκόμη περισσότερο ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴ σπατάλη τῆς Βενετίας, τὸ μεσαιωνικὸ ἰσοδύναμο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Κεντρικῆς Τράπεζας.

Σὲ μιὰ νύχτα σχεδὸν ὑπῆρξε μιὰ μεταπήδηση ἀπὸ τὰ φθηνὰ κεφάλαια, ὄπου ὁ καθένας εἶχε κέρδος, στὶς μαῦρες τεχνικὲς τῆς συλλογῆς χρέους. Ὅπως καὶ μὲ τὴν Ἀθήνα ἀπὸ τότε ποὺ ξεκίνησε ἡ οἰκονομικὴ κρίση, ἔγινε σαφὲς ὅτι κανένας δὲν θὰ ἔπαιρνε τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν προσφορὰ ὑπερβολικῆς δανειοδότησης στήριξης προβλέψεων μόνο γιὰ τὰ αἰσιόδοξα σενάρια.

Κάποιος θὰ ἔπρεπε νὰ καλύψει τὶς ἀπώλειες, καὶ οἱ Ἐνετοὶ ἔμποροι ἤταν ἄκαμπτοι στὸ ὅτι δὲν θὰ ἤταν αὐτοί. Ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ ἡ Ἑλληνόφωνη Βυζαντινή Αὐτοκρατορία, διασπασμένη ἀπὸ ἐσωτερικὲς διαιρέσεις, ἤταν ὁ προφανὴς στόχος.

Τελικὰ, μία ἀπὸ τὶς ἀντίπαλες φατρίες στὴν Κωνσταντινούπολη ζήτησε μιὰ συμφωνία μὲ τὴν Βενετία: μὲ ἀντάλαγμα τὴν κάλυψη τῶν ἀπωλειῶν τῆς Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, τὸ κίνημα θὰ ἐλάμβανε ὡς βοήθεια ἐνετικὸ στρατὸ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει τὴν ἀξίωσή του στὸν Βυζαντινὸ θρόνο. Ἡ Βενετία πήδηξε ἀπὸ τὴν χαρὰ της.

Ἀλλὰ ἡ Κωνσταντινούπολη εἶχε πάρα πολὺ ὑποτιμήσει τὸ μέγεθος τῶν νέων δανειακῶν ὑποχρεώσεων της – καὶ εἶχε ὑπερεκτιμήσει τὴν σταθεροποιητικὴ ἐπίδραση τῶν ἐνετικῶν ὅπλων. Οἱ οἰκονομικὲς της ὑποχρεώσεις μετακόμισαν στὸ ἐξωτερικό, ἐνῶ ἡ πολιτικὴ παράλυση  βάθυνε στὸ ἐσωτερικό.

Ὅλοι, ἀπό τὸν Πάπα μέχρι τοὺς βασιλεῖς τῆς Εὐρώπης ἤξεραν γιὰ τὴν ἄσκηση πίεσης στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἡ μία δυτικὴ ἀντιπροσωπεία μετὰ τὴν ἄλλη ἔλεγαν στοὺς Ἕλληνες  νὰ εἴναι πιὸ συνεπεῖς μὲ τὶς πράξεις τους - ἤ, γιὰ νὰ τὸ ποῦμε χωρίς περιστροφές, νὰ πληρώσουν. Οἱ σταυροφόροι, κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσία τῆς Βενετίας, πολιορκοῦν την πόλη.

Τελικὰ, οἱ δυτικοὶ βαρέθηκαν νὰ περιμένουν. Ἁρπάζοντας τὴν εὐκαιρία ποὺ τοὺς δόθηκε, οἱ ἱππότες εἰσβάλουν μαινόμενοι στὴν Κωνσταντινούπολη. Αὐτὸ ποὺ ἐπακολούθησε ἤταν ντροπή: τὰ πολυτιμότερα καλλιτεχνήματα τῆς αὐτοκρατορίας λεηλατήθηκαν, ἁρπάχθηκαν παράλληλα ἀπό ἕναν ἄτακτο ὄχλο ποὺ συμπεριφέρθηκε χωρίς κανένα ενδιαφέρον γιὰ τοὺς κατοίκους τῆς πόλης, τὸν πολιτισμὸ τους ἤ τὴν ἱστορία τους.

Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, πόρνες χόρεψαν ἐπάνω στὴν Ἅγια Τράπεζα τῆς Ἁγίας Σοφίας, τῆς ὀμορφότερης ἐκκλησίας σὲ ὁλόκληρη τὴν χριστιανοσύνη. Τὰ παλάτια, οἱ κήποι καὶ οἱ ἱεροὶ τόποι ἐρευνήθηκαν ἐξονυχιστικά, καὶ οἱ  θησαυροὶ τους φυγαδεύτηκαν μὲ ἄμαξες. Οἱ μεγάλες συλλογὲς τῶν λειψάνων ποὺ φυλάσσονταν  στὴν αὐτοκρατορικὴ πρωτεύουσα ὑπεξαιρέθηκαν ἀπὸ τοὺς δυτικοὺς γιὰ νὰ ἐξωραΐσουν τοὺς καθεδρικοὺς ναοὺς καὶ τὶς ἐκκλησίες σὲ ὁλόκληρη τὴν δυτικὴ Εὐρώπη· ἀπὸ ἐκείνη τὴν ἡμέρα τὰ τέσσερα χάλκινα ἄλογα, κλεμμένα απὸ τὸν ἱππόδρομο τῆς Κωνσταντινούπολης, στέκονται ἐπάνω στὸν καθεδρικὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Μάρκου στὴν Βενετία.

Κρίνοντας τοὺς Ἕλληνες, φορολογικὰ καὶ πολιτικὰ ἀνίκανους, οἱ κατακτητὲς διόρισαν ἕναν ἀντιβασιλέα. Τὸν Baldwin τῆς Φλάνδρας, ποὺ στέφθηκε αὐτοκράτορας Κωνσταντινούπολης το 1204, ἤταν ἕνα κλασικό I.M.F.–στὺλ: σίγουρα χέρια, κάποιος μὲ τὸν ὁποῖο ἄλλοι δυτικοὶ ἡγέτες θὰ μπορούσαν νὰ κλείσουν δουλειὲς.

Ἐν τῷ μεταξύ, οἱ εὐγενεῖς ποὺ ὁδηγούσαν τὴν σταυροφορία, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἴχαν φέρει τὴν καταστροφὴ πρώτ’ ἀπ’ ὅλα μὲ τὶς ἀπερίσκεπτες ὑποσχέσεις τους, πήραν τὸν ἔλεγχο ὁλόκληρων περιοχῶν τῆς πόλης καὶ τῆς αὐτοκρατορίας γιὰ τοὺς ἐαυτούς τους – μιὰ κλασικὴ περίπτωση γιὰ νὰ πιάσεις πάτο. (Ἔτσι προσέξτε ἐκείνους τοὺς τραπεζίτες καὶ τὶς βίλες τους στὸ Αἰγαῖο· δὲν χρειάζεται νὰ εἶστε ἱστορικὸς γιὰ νὰ καταλάβετε τὶ  εἶναι «ἀγορὰ τῶν  ἀγοραστῶν».) Ἡ νέα λατινικὴ αὐτοκρατορία Κωνσταντινούπολης διήρκησε ἀκριβὼς 50 χρόνια πρὶν οἱ Ἕλληνες ἐπιστρέψουν στὴν ἐξουσία.

Ἡ ἱστορία εἶναι ἡ ἴδια ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα: τὸ φθηνὸ χρήμα φέρνει ὄμορφες ἀμοιβές ἀλλὰ ἐγγυᾶται τὴν κρίση, ἐνῶ ὁ πόνος πέφτει ἀποκλειστικὰ στοὺς Ἕλληνες. Ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ ἡ Ἀθήνα μπορεῖ νὰ εἴχαν ἐθιστεῖ στὸ εὔκολο χρήμα, ἀλλὰ ἡ Δύση ἤταν ὁ «ντίλερ» τους.

Peter Frankopan εἶναι διευθυντὴς στὸ Κέντρο Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν τῆς Ὀξφόρδης καὶ συγγραφέας τοῦ βιβλίου “The First Crusade: The Call From the East.”

Πηγὴ