Από την σύλληψή τους το 2000, οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας (Millennium Development Goals) έχουν ριζοσπαστικοποιήσει την παγκόσμια επιχειρηματική βοήθεια, θέτοντας συγκεκριμένους στόχους για να συμβάλουν στην κινητοποίηση και την καθοδήγηση των αναπτυξιακών προσπαθειών. Έχουν ενθαρρύνει τους ηγέτες του κόσμου να αντιμετωπίσουν πολλαπλές διαστάσεις της φτώχειας και ταυτόχρονα παρείχαν ένα πρότυπο για την αξιολόγηση των επιδόσεων. Καθώς διαφαίνεται η λήξη τους το 2015, έχει έρθει η ώρα να κατοχυρωθούν αυτές οι επιτυχίες και να επικεντρωθούμε σε αυτό που έρχεται μετά.
Για περισσότερο από μια δεκαετία, οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας (Millennium Development Goals) - μια σειρά από χρονικά δεσμευτικούς στόχους που συμφωνήθηκαν από αρχηγούς κρατών το 2000 - έχουν ενοποιήσει, χαλυβδώσει και επεκτείνει την προσπάθεια να βοηθηθούν οι φτωχότεροι άνθρωποι του κόσμου. Το συνολικό όραμα της μείωσης κατά το ήμισυ της ακραίας φτώχειας σε παγκόσμιο επίπεδο έως το 2015, το οποίο βασίζεται σε μια σειρά από συγκεκριμένους στόχους, έχει συγκεντρώσει προσοχή και πόρους για θέματα κατά τα άλλα ξεχασμένα. Οι ΑΣΧ έχουν κινητοποιήσει κυβερνητικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες για να δωρίσουν δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε εργαλεία σωτηρίας, όπως αντιρετροϊκά φάρμακα και σύγχρονες κουνουπιέρες. Οι στόχοι έχουν προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ δημόσιων, ιδιωτικών και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), παρέχοντας μια κοινή γλώσσα και φέρνοντας κοντά ανόμοιους φορείς. Στην ομιλία του, το 2008, στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ο φιλάνθρωπος Μπιλ Γκέιτς αποκάλεσε τους στόχους
«την καλύτερη ιδέα που έχω δει ποτέ για να εστιάσει ο κόσμος στην καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας».
Οι στόχοι θα λήξουν στις 31 Δεκεμβρίου 2015, και η συζήτηση για το τι θα πρέπει να ακολουθήσει βρίσκεται τώρα σε πλήρη εξέλιξη. Φέτος, μια υψηλού επιπέδου ομάδα των Ηνωμένων Εθνών, υπό την συμπροεδρία του βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον, της προέδρου της Λιβερίας Ellen Johnson Sirleaf και του προέδρου της Ινδονησίας, Susilo Bambang Yudhoyono, θα υποβάλει τις συστάσεις της για μια νέα ατζέντα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα μέλη της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ θα εξετάσουν αυτές τις συστάσεις, με τις αναπτυσσόμενες δυνάμεις όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία και η Νιγηρία, να παίζουν αναμφίβολα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση οποιασδήποτε νέας συμφωνίας. Αλλά πριν από τη λήψη απόφασης για ένα νέο πλαίσιο, η διεθνής κοινότητα πρέπει να αξιολογήσει τι ακριβώς έχουν πετύχει μέχρι στιγμής οι προσπάθειες για τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (ΑΣΧ).
ΔΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ
Οι ΑΣΧ δεν είναι μια μονολιθική πολιτική που ακολουθεί μια ενιαία τροχιά. Σε τελική ανάλυση, δεν είναι τίποτα περισσότερο από στόχους που τέθηκαν από τους ηγέτες του κόσμου και στη συνέχεια επαναβεβαιώθηκαν σε πολλές περιπτώσεις. Οι στόχοι της χιλιετίας δεν είχαν γεννηθεί με ένα σχέδιο, έναν προϋπολογισμό ή μια συγκεκριμένη χαρτογράφηση ευθυνών. Πολλοί σκέφτονται τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας ως στόχους του ΟΗΕ, δεδομένου ότι οι συμφωνίες επετεύχθησαν σε συνόδους κορυφής των Ηνωμένων Εθνών και είναι οι αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών που γενικά ηγήθηκαν στις επακόλουθες προσπάθειες συντονισμού και της υποβολής εκθέσεων. Αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη. Κανένα μεμονωμένο άτομο ή οργανισμός δεν είναι υπεύθυνος για την επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας. Αντ’ αυτού, αμέτρητοι δημόσιοι, ιδιωτικοί, και μη κερδοσκοπικοί φορείς - εργαζόμενοι μαζί και ανεξάρτητα, σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες - έχουν προωθήσει τους στόχους. Εν μέσω αυτής της πολυπλοκότητας, τα επιτεύγματα προς την επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά. Οι στόχοι έχουν φέρει την διάσπαρτη διεθνή αναπτυξιακή κοινότητα πιο κοντά.
Πριν να σχεδιαστούν οι ΑΣΧ, δεν υπήρχε κοινό πλαίσιο για την προώθηση της παγκόσμιας ανάπτυξης. Αφότου τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος, πολλές πλούσιες χώρες περιέκοψαν τους προϋπολογισμούς τους που κατευθυνόταν σε βοήθεια σε ξένες χώρες και εστίασαν προς το εσωτερικό, στις εγχώριες προτεραιότητες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, ο προϋπολογισμός για βοήθεια σε ξένες χώρες έφτασε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα το 1997, στο 0,09% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος. Εν τω μεταξύ, στη δεκαετία του 1990, θεσμικοί φορείς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ενθάρρυναν τις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες να περιορίσουν τις δαπάνες τους σε δημόσια προγράμματα - στο όνομα της κυβερνητικής αποτελεσματικότητας - ως προϋπόθεση για λήψη υποστήριξης.
Τα αποτελέσματα ήταν ανησυχητικά. Η Αφρική υπέστη μια γενιά στασιμότητας, με αύξηση της παιδικής θνησιμότητας και των θανάτων από φτώχεια καθώς και μείωση στο προσδόκιμο ζωής. Οι οικονομικές κρίσεις και η απειλή της αυξανόμενης ανισότητας βασάνισε την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Το κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης απέκτησε τέτοια δύναμη ώστε τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 1999, σε αυτό που κατέληξε να ονομάζεται «η Μάχη στο Σιάτλ», οι διαδηλωτές ανάγκασαν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου να ακυρώσει σημαντικές συναντήσεις στο παρά πέντε.
Οι υποψίες από την πλευρά της κοινωνίας των πολιτών μεταφέρθηκαν στις πολιτικές συζητήσεις. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) πρότεινε συγκεκριμένα κριτήρια «διεθνών αναπτυξιακών στόχων» για τις χορηγικές προσπάθειες. Η πρόταση του ΟΟΣΑ αργότερα συνυπογράφηκε από τους επικεφαλής του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και των Ηνωμένων Εθνών. Σε απάντηση, ο Konrad Raiser, ο τότε επικεφαλής του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών, ένας ελάχιστα ζωηρός ριζοσπάστης, έγραψε στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν για να μεταφέρει την έκπληξη και την απογοήτευσή του για το ότι ο Ανάν είχε υιοθετήσει μια «άσκηση προπαγάνδας για τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των οποίων οι πολιτικές πιστεύεται ευρέως ότι είναι στη ρίζα πολλών από τα πιο σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φτωχοί σε όλο τον κόσμο».
Η πρόταση αυτή ποτέ δεν προχώρησε, αλλά η διεθνής κοινότητα έκανε άλλη πρόοδο στην πορεία μέχρι το 2000 που βοήθησε να τεθούν οι βάσεις για την επίτευξη των ΑΣΧ. Πιο συγκεκριμένα, οι ηγέτες του G-8 έκαναν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός, όταν επεξεργάστηκαν μια πολιτική ακύρωσης χρέους στην σύνοδο κορυφής του 1999 στην Κολωνία, στην Γερμανία. Στο πλαίσιο αυτής της νέας πολιτικής, οι χώρες θα μπορούσαν να ελαφρύνουν το χρέος τους υπό την προϋπόθεση ότι έχουν εξασφαλίσει πόρους για την εκπαίδευση και την υγεία. Αυτό βοήθησε να αναπροσανατολιστούν οι κυβερνήσεις προς τις δαπάνες στον κοινωνικό τομέα ύστερα από πολλά χρόνια περικοπών.
Κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Χιλιετίας του ΟΗΕ το 2000, η οποία ήταν η μεγαλύτερη συγκέντρωση ηγετών του κόσμου μέχρι σήμερα, οι αρχηγοί κρατών δέχθηκαν ότι έπρεπε να εργαστούν από κοινού για να βοηθήσουν τους φτωχότερους ανθρώπους του κόσμου. Εξετάζοντας τις προκλήσεις του νέου αιώνα, όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ συμφώνησαν σε ένα σύνολο μετρήσιμων και χρονικά δεσμευτικών στόχων στη Διακήρυξη της Χιλιετίας. Το 2001, οι στόχοι αυτοί ήταν οργανωμένοι σε οκτώ ΑΣΧ: την εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και της πείνας, την επίτευξη καθολικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, την προώθηση της ισότητας των φύλων και της χειραφέτησης των γυναικών, την μείωση της παιδικής θνησιμότητας, την βελτίωση της μητρικής υγείας, την καταπολέμηση του HIV / AIDS, της ελονοσίας και άλλων ασθενειών, την εξασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και την σφυρηλάτηση παγκόσμιων συνεργασιών μεταξύ των διαφόρων χωρών και φορέων για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων. Κάθε στόχος αναλυόταν περαιτέρω σε πιο συγκεκριμένους στόχους. Για παράδειγμα, ο πρώτος στόχος περιλαμβάνει την μείωση κατά το ήμισυ του ποσοστού των ανθρώπων των οποίων το εισόδημα είναι λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα, μεταξύ του 1990 και του 2015.
Σε πρακτικό επίπεδο, οι ΑΣΧ στην πραγματικότητα ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2002, κατά τη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη Χρηματοδότηση της Ανάπτυξης, στο Μοντερέι του Μεξικού. Οι συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων αρχηγών κρατών, υπουργών Οικονομικών και υπουργών Εξωτερικών, συμφώνησαν ότι οι αναπτυγμένες χώρες θα πρέπει να παρέμβουν με μηχανισμούς στήριξης και επαρκή οικονομική βοήθεια για να βοηθήσουν τις φτωχές χώρες που έχουν δεσμευτεί στην επίτευξη χρηστής διακυβέρνησης, να μετάσχουν στους ΑΣΧ. Κυρίως, οι ηγέτες έθεσαν ως σημείο αναφοράς για την κατανομή των βαρών, όταν παρότρυναν τις «ανεπτυγμένες χώρες που δεν το έχουν πράξει, να καταβάλουν συγκεκριμένες προσπάθειες προς την κατεύθυνση του στόχου του 0,7% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ) ως επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια προς τις αναπτυσσόμενες χώρες». Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης, οι 22 επίσημες δότριες χώρες του ΟΟΣΑ χορήγησαν κατά μέσο όρο το 0,22% του ΑΕΕ τους σε βοήθεια. Έτσι, η δουλειά προς την κατεύθυνση του στόχου του 0,7% συνεπαγόταν υπερτριπλασιασμό της συνολικής παγκόσμιας υποστήριξης. Η διάσκεψη του Μοντερέι καθόρισε τους ΑΣΧ ως το πρώτο παγκόσμιο πλαίσιο στηριγμένο σε μια σαφή, αμοιβαία συμφωνημένη συνεργασία μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών.
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Αυτές οι ιστορικές διακυβερνητικές συμφωνίες έχουν εμπνεύσει μεγάλη συζήτηση. Μερικοί επικεφαλής ΜΚΟ, συμπεριλαμβανομένων των συμμετεχόντων στο ετήσιο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (World Social Forum), έδειξαν δυσπιστία σε οποιαδήποτε συμφωνία περιλάμβανε διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και η διαπραγμάτευση έγινε κεκλεισμένων των θυρών. Ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν ανήσυχοι από το γεγονός ότι από τους ΑΣΧ εξαιρούνται οι στόχοι για τη χρηστή διακυβέρνηση, η οποία θεωρείται ότι συμβάλλει στην ανάπτυξη και είναι ένα βασικό ζητούμενο από μόνο του. Ορισμένοι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές είχαν ενοχληθεί από την στενή διατύπωση των στόχων, η οποία αγνόησε σημαντικά ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η υποβάθμιση του εδάφους, η διαχείριση των ωκεανών και η ατμοσφαιρική ρύπανση.
Σίγουρα, το πλαίσιο των ΑΣΧ είναι ατελές. Πολλά ζητήματα, όπως η ισότητα των φύλων και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, ορίζονται πολύ στενά. Ο στόχος της εκπαίδευσης περιορίζεται στην ολοκλήρωση του δημοτικού σχολείου, παραβλέποντας τις ανησυχίες σχετικά με την ποιότητα της μάθησης και τα επίπεδα εγγραφής μαθητών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επιπλέον, ορισμένοι ακαδημαϊκοί όπως ο οικονομολόγος William Easterly, υποστηρίζουν ότι η αξιοσημείωτη φιλοδοξία των στόχων είναι άδικη προς τις φτωχότερες χώρες, οι οποίες έχουν περισσότερο δρόμο να βαδίσουν για να επιτύχουν τους στόχους τους, και ελαχιστοποιεί την πρόοδο που επιτυγχάνουν οι χώρες αυτές. Σίγουρα, αν ο στόχος της παιδικής επιβίωσης ήταν να μειωθεί η θνησιμότητα κατά το ήμισυ, αντί κατά τα δύο τρίτα, 72 αναπτυσσόμενες χώρες θα είχαν ήδη επιτύχει τον στόχο ήδη από το 2011. Αντ’ αυτού, με τον στόχο στα δύο τρίτα, μόνο 20 αναπτυσσόμενες χώρες τον έχουν πετύχει μέχρι σήμερα. Επιπλέον, η έμφαση των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας σε θέματα ανθρώπινης ανάπτυξης, όπως η εκπαίδευση και η υγεία, υποβαθμίζει μερικές φορές τη σημασία των επενδύσεων στον τομέα της ενέργειας και των υποδομών που υποστηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Παρ’ όλα αυτά, το πλαίσιο έχει αποτελέσει ένα παγκόσμιο σημείο συνάντησης. Το 2002, με εντολή του Ανάν και του Mark Malloch Brown, τότε διαχειριστή του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, ο οικονομολόγος Jeffrey Sachs ξεκίνησε το «Έργο της Χιλιετίας» των Ηνωμένων Εθνών (UN Millennium Project), το οποίο συγκέντρωσε εκατοντάδες εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο, από την ακαδημαϊκή κοινότητα, τις επιχειρήσεις, τις κυβερνήσεις, και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για την κατάρτιση των σχεδίων πολιτικής για την επίτευξη των στόχων. Ο Sachs, επίσης, πίεσε ακούραστα ηγέτες κυβερνήσεων τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες ώστε να επεκτείνουν βασικά προγράμματα, ειδικά στους τομείς της υγείας και της γεωργίας, προκειμένου να ανταποκριθούν στους ΑΣΧ.
Στην πορεία προς την σύνοδο κορυφής του G-8, στο Gleneagles, στη Σκωτία, οργανώσεις υποστήριξης υπερασπίστηκαν τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας σε όλο τον κόσμο. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι ηγέτες των ΜΚΟ, όπως η Amina Mohammed, ο Kumi Naidoo, και ο Σαλίλ Σέτι, ενθάρρυναν τους ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών να ζητούν από τις κυβερνήσεις τους να λογοδοτούν για την επίτευξη των στόχων. Στις αναπτυγμένες χώρες, οργανώσεις όπως η ONE, η οποία συν-ιδρύθηκε από τον ακτιβιστή Jamie Drummond, τον ροκ σταρ Μπόνο και άλλους, ζήτησαν από πολιτικούς (και διεξήγαγαν εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού για να πιεστούν οι ηγέτες του κόσμου) να εντείνουν τις προσπάθειές τους προς την επίτευξη των στόχων. Στη σύνοδο κορυφής, ο Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ και ο Γκόρντον Μπράουν, τότε Βρετανός υπουργός Οικονομικών, έθεσαν τους ΑΣΧ και τις δεσμεύσεις τους για διεθνή βοήθεια στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης. Οι ηγέτες στο Gleneagles δεσμεύτηκαν να αυξήσουν την συνολική βοήθεια κατά 50 δισ. δολάρια έως το 2010 και να προετοιμάσουν το έδαφος για ευρύτερες δεσμεύσεις που πρέπει να γίνουν από το 2015. Ωστόσο, ένας ισχυρός παίκτης στην παγκόσμια σκηνή, οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρέμειναν διστακτικές στο να αγκαλιάσουν την ατζέντα των ΑΣΧ.
ΠΑΙΚΤΕΣ ΣΤΟΝ ΠΑΓΚΟ
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους ξεκίνησε την πρωτοβουλία «Πρόκληση της Χιλιετίας» (Millennium Challenge) το 2002, υποσχόμενος μια κατά 50% αύξηση στην αμερικανική εξωτερική βοήθεια μέσα σε τρία χρόνια, με τα χρήματα να πηγαίνουν σε χώρες που έχουν δεσμευτεί στη χρηστή διακυβέρνηση. Η πρωτοβουλία εμπνεύστηκε από τους ΑΣΧ, όπως υποδηλώνει το όνομα, αλλά περιέργως, δεν συνδέθηκε άμεσα με τους στόχους της. Δέκα μήνες αργότερα, στην ομιλία του για την «Κατάσταση του Έθνους» το 2003, ο Μπους ξεκίνησε το Προεδρικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για την Ανακούφιση από το AIDS, το οποίο βελτίωσε σημαντικά την πρόσβαση στην θεραπεία του AIDS στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το πρόγραμμα αυτό ήταν κατά πολλούς τρόπους σύμφωνο με την προσπάθεια για τους ΑΣΧ, αλλά δεν συνδέθηκε ρητά με αυτούς. Ο Μπους ενέκρινε ακόμη και την Διακήρυξη της Χιλιετίας του ΟΗΕ και τις συμφωνίες του Μοντερέι, αλλά αρνήθηκε να υποστηρίξει τους ΑΣΧ, σε μεγάλο βαθμό επειδή η κυβέρνησή του τούς θεωρούσε ως ποσοστώσεις βοήθειας που υπαγορεύονταν από τον ΟΗΕ.
Έχοντας μια παρόμοια άποψη, αξιωματούχοι του Στέιτ Ντιπάρτμεντ τακτικά ισχυρίζονταν ότι υποστηρίζουν τους στόχους της Διακήρυξης της Χιλιετίας, αλλά όχι τους ΑΣΧ, παρά το γεγονός ότι οι ΑΣΧ αντλήθηκαν απευθείας από τη Διακήρυξη της Χιλιετίας. Οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΟΗΕ για τον πόλεμο στο Ιράκ αποτέλεσαν ένα κρίσιμο υπόβαθρο, με την κυβέρνηση Μπους επιφυλακτική στο να υποστηρίξει μια σημαντική πρωτοβουλία του ΟΗΕ. Η αποστροφή της Ουάσιγκτον ήταν τόσο ισχυρή που πολλές αμερικανικές ομάδες υποστήριξης απέφευγαν την χρήση του όρου «Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας» από φόβο μήπως χάσουν επιρροή. Όταν ο John Bolton έγινε πρεσβευτής των ΗΠΑ στον ΟΗΕ τον Αύγουστο του 2005, μια από τις πρώτες ενέργειές του ήταν να προτείνει τη διαγραφή όλων των αναφορών για την επίτευξη των ΑΣΧ στο προσχέδιο συμφωνίας της επικείμενης Παγκόσμιας Διάσκεψης Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών. Η επακόλουθη αναταραχή από άλλες χώρες και τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης ανάγκασε την Ουάσιγκτον να τροποποιήσει τη θέση της. Στην ομιλία του στην σύνοδο κορυφής, ο Μπους ενέκρινε τελικά τους ΑΣΧ, χρησιμοποιώντας δημοσίως τη φράση «Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας» για πρώτη φορά.
Με το να αρνούνται να συμμετάσχουν άμεσα στους ΑΣΧ στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχασαν την ευκαιρία να τονίσουν τη συμβολή τους στην αναπτυξιακή προσπάθεια και να ενισχύσουν την διεθνή καλή πίστη. Στα πρώτα χρόνια του αιώνα μας, οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν να προκληθεί επανάσταση στην παγκόσμια υγεία, έναν κεντρικό πυλώνα των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας, πρώτα μέσω της πρωτοβουλίας του Μπους για το AIDS και αργότερα μέσα από τις προσπάθειες για την ελονοσία και άλλες θανατηφόρες ασθένειες. Επιπλέον, με το να αντιστέκεται σε ένα σχέδιο στο οποίο το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου συνεργάζεται ενεργά, η Ουάσιγκτον έχασε εύκολες ευκαιρίες για τη δημιουργία πολιτικού κεφαλαίου για την επίλυση πολύ πιο αιχμηρών και διχαστικών διεθνών θεμάτων.
Οι διπλωματικές εντάσεις έχουν υποχωρήσει υπό την κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία έχει δώσει πολύ πιο ισχυρή ρητορική υποστήριξη για την επίτευξη των ΑΣΧ και συνέχισε τις βασικές αναπτυξιακές πολιτικές της προηγούμενης κυβέρνησης, και επιπροσθέτως ξεκίνησε μια σημαντική πρωτοβουλία για τη μείωση της φτώχειας με τη στήριξη μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε όλο τον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί αξιωματούχοι στην Ουάσιγκτον παραμένουν επιφυλακτικοί ή αποστασιοποιημένοι όταν πρόκειται για την επίτευξη των ΑΣΧ, πιθανότατα λόγω της μακροχρόνιας αποστροφής προς τις σταθερές δαπάνες για ξένη βοήθεια, ιδιαίτερα όταν καθορίζεται από μια διεθνή συμφωνία. Ο φόβος, όμως, είναι αβάσιμος. Οι ΑΣΧ δεν υπαγορεύουν καμία δέσμευση για βοήθεια, και το μόνο σχετικό μέγεθος είναι ο στόχος του 0,7%, προς την κατεύθυνση του οποίου οι χώρες συμφώνησαν να εργαστούν στο Μοντερέι το 2002, και ο οποίος εγκρίθηκε από τον Μπους. Αργότερα, ορισμένες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, έκαναν χρονοδιαγράμματα για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Η Παγκόσμια Τράπεζα αστόχησε επίσης. Παρά το γεγονός ότι η τράπεζα έχει υπερασπιστεί το πλαίσιο σε ανώτερο πολιτικό επίπεδο, πρακτικά δεν διευκόλυνε επαρκώς τις προσπάθειες για τους ΑΣΧ. Η αρχική αντίσταση ήταν εν μέρει λόγω της γραφειοκρατικής δυσαρέσκειας για τον ΟΗΕ επειδή του έχει δοθεί τέτοιος εξέχοντας ρόλος σε θέματα ανάπτυξης. Επιπλέον, ως θεσμικό όργανο που κυριαρχείται από οικονομολόγους, η τράπεζα είναι επιρρεπής στο να δίνει προτεραιότητα σε οικονομικές μεταρρυθμίσεις για επενδύσεις σε κοινωνικούς τομείς. Έτι περαιτέρω, υπάρχει ευρεία δυσπιστία μεταξύ του προσωπικού της τράπεζας ότι οι δωρήτριες χώρες θα παράσχουν επαρκή χρηματοδότηση για την επίτευξη των ΑΣΧ. Οι ανησυχίες αυτές δεν είναι άνευ αξίας, καθώς το G-8 κατέληξε να το λείπουν πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια για τις δεσμεύσεις του στην Αφρική, για το έτος 2010 και μόνο.
Παρ’ όλα αυτά, η Τράπεζα, ως βασικός συνομιλητής με τον αναπτυσσόμενο κόσμο, θα έπρεπε να βοηθήσει τις φτωχές χώρες να αξιολογήσουν το πώς θα μπορούσαν να επιτευχθούν οι ΑΣΧ και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα κενά χρηματοδότησης των χορηγών. Επιπλέον, η τράπεζα έχει έναν εγωιστικό λόγο για να εμπλακεί: οι ΑΣΧ επέφεραν μια σημαντική αύξηση του προϋπολογισμού της Διεθνούς Αναπτυξιακής Ένωσης (International Development Association), δηλαδή τον κλάδο εκείνο της τράπεζας που εστιάζει στην στήριξη των φτωχότερων χωρών. Ευτυχώς, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Παγκόσμια Τράπεζα επιστρέφουν στους ΑΣΧ, προσελκυσμένες από την αποδεδειγμένη επιτυχία του όλου πλαισίου.
ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΕΛΙΚΑ
Από τα τέλη του 2010, πέντε χρόνια πριν από τη λήξη της προθεσμίας, ο κόσμος είχε ήδη πετύχει τους γενικούς ΑΣΧ για περικοπή της ακραίας φτώχειας κατά το ήμισυ. Το εκτιμώμενο μερίδιο του πληθυσμού του αναπτυσσόμενου κόσμου που ζει με λιγότερο από 1,25 δολάρια την ημέρα (η τεχνική μέτρηση των ΑΣΧ για την ακραία φτώχεια) μειώθηκε από 43% το 1990 σε περίπου 21% το 2010. Αυτό το στατιστικό στοιχείο έχει κάπως επηρεαστεί από την πρόοδο που εξελισσόταν στην Κίνα και σε άλλες ασιατικές χώρες, πολύ πριν εγκριθούν οι ΑΣΧ. Το πλαίσιο δεν είναι αποκλειστικά υπεύθυνο για όλες τις εξελίξεις των τελευταίων 12 ετών. Πολλές άλλες δυνάμεις, όπως η επέκταση των παγκόσμιων αγορών και η δημιουργία πρωτοποριακών τεχνολογιών για την υγεία και τις επικοινωνίες, έχουν βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Επιπλέον, οι στόχοι που σχετίζονται με την πείνα, την αποχέτευση και το περιβάλλον δεν έχουν επιτευχθεί. Η μείωση της φτώχειας, ωστόσο, από το 2000 έχει προχωρήσει σε κάθε περιοχή. Ακόμα και εξαιρουμένης της Κίνας από τον παγκόσμιο υπολογισμό, το μερίδιο των φτωχών στον κόσμο μειώθηκε από 37% το 1990 σε 25% το 2008, και τα επικείμενα στοιχεία πρέπει να δείχνουν ακόμα μεγαλύτερη πτώση.
Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι οι ΑΣΧ έχουν αποτελέσει έναυσμα για πρόοδο εκεί που έλειπε, ειδικά στην Αφρική, όπου συμβαίνει τώρα πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη και μείωση της φτώχειας. Από το 1981 έως το 1999, η ακραία φτώχεια στην υποσαχάρια Αφρική αυξήθηκε από το 52% του πληθυσμού έως το 58%. Αλλά από την έναρξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας έχει μειωθεί σημαντικά, στο 48% το 2008. Το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης αυτής πιθανότατα προήλθε από επενδύσεις για υγιέστερο και καλύτερης μόρφωσης δυναμικό εργασίας στις περιοχές που υποστηρίχθηκαν από τους ΑΣΧ. Η παγκόσμια εκστρατεία των ΑΣΧ έχει παρακινήσει, επίσης, την στήριξη των μικρών και άμεσης απόδοσης γεωργικών εκμεταλλεύσεων, κάτι το οποίο έχει τονώσει την ανάπτυξη σε πολλές χώρες με χαμηλό εισόδημα, όπως το Μαλάουι.
Τα ποσοστά της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν επίσης αυξηθεί σε όλο τον κόσμο, με τη Νότια Ασία και την υποσαχάρια Αφρική να καταγράφουν ιδιαίτερα μεγάλα άλματα στην εγγραφή μαθητών στα σχολεία. Πολλά από αυτά ήρθαν ως αποτέλεσμα χρηματοδότησης που συνδέεται με πρωτοβουλίες των ΑΣΧ, όπως εκείνη της Παγκόσμιας Συνεργασίας για την Εκπαίδευση (Global Partnership for Education) που ξεκίνησε το 2002 από την Παγκόσμια Τράπεζα και άλλους οργανισμούς ανάπτυξης για να βοηθήσει τις φτωχές χώρες στην «αντιμετώπιση των μεγάλων κενών που έχουν όσον αφορά την εκπλήρωση των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας 2 και 3 για την εκπαίδευση, στους τομείς των σχεδιαζόμενων πολιτικών, των ικανοτήτων, των πληροφοριών, της χρηματοδότησης». Αυτές οι ίδιες οι προσπάθειες έχουν βοηθήσει σχεδόν κάθε περιοχή του κόσμου να πετύχει την ισότητα των φύλων μέσα στις σχολικές τάξεις.
Οι μεγαλύτερες επιτυχίες των ΑΣΧ αφορούν αναμφισβήτητα την υγεία. Οι ΑΣΧ έχουν αναζωογονήσει πολυμερείς οργανισμούς, όπως η Συμμαχία GAVI (Παγκόσμια Συμμαχία για τα Εμβόλια και την Ανοσοποίηση, Global Alliance for Vaccines and Immunization), η οποία αποσκοπεί στην επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας εστιάζοντας στην επίδοση, την απόδοση και τα αποτελέσματα». Οι στόχοι έχουν εμπνεύσει επίσης μια τεράστια αύξηση της βοήθειας από τον ιδιωτικό τομέα. Ο Ray Chambers, ένας σεβαστός φιλάνθρωπος και συνιδρυτής μιας εταιρείας private equity της Νέας Υόρκης, έμαθε για πρώτη φορά για τους στόχους το 2005. Από τότε, σε συνεργασία με τον Sachs και άλλους, ο Chambers έχει συντονίσει ένα παγκόσμιο συνασπισμό ηγετών της πολιτικής, των επιχειρήσεων και των ΜΚΟ, σε μια προσπάθεια να βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο κόσμο στην επίτευξη του στόχου για την θεραπεία και την πρόληψη της ελονοσίας. Εν μέρει χάρη σε αυτή την παγκόσμια προσπάθεια, η θνησιμότητα που σχετίζεται με την ελονοσία έχει μειωθεί κατά περίπου 25% από το 2000, με τα περισσότερα από αυτά τα επιτεύγματα πιθανώς να συμβαίνουν από το 2005. Πολλές φαρμακευτικές εταιρείες έχουν επίσης κάνει σημαντικές προσπάθειες για να καταστήσουν τα φάρμακά τους ευρύτερα διαθέσιμα σε φτωχές χώρες, και νέες πρωτοβουλίες συνεχίζουν να παίρνουν σάρκα και οστά. Η «Συμμαχία για την Υγεία» των ΑΣΧ, που ιδρύθηκε το 2011, αποτελείται από επικεφαλής επιχειρήσεων και ΜΚΟ σε όλο τον κόσμο, που εργάζονται προς την κατεύθυνση των ΑΣΧ για την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της απάλειψης της μετάδοσης του ιού HIV από τη μητέρα στο παιδί.
Τα συνδυασμένα αποτελέσματα αυτών των εκστρατειών είναι αξιοσημείωτα. Για παράδειγμα, στη Σενεγάλη, η παιδική θνησιμότητα έχει μειωθεί δραματικά κατά το ήμισυ από το 2000. Στην Καμπότζη, έχει μειωθεί κατά 60%. Η Ρουάντα έχει καταγράψει 10% μέση ετήσια μείωση από το 2000, μια από τις ταχύτερες πτώσεις στην ιστορία. Ακόμη και η Κίνα έχει δει σημαντική μείωση στους θανάτους παιδιών, πιθανώς επειδή η διευρυμένη παγκόσμια έμφαση στην υγεία έχει ενθαρρύνει τους πολιτικούς της χώρας να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή σε θέματα σχετικά με τα παραπάνω. Συνολικά, παρά την ταχεία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, υπήρξε σε όλο τον κόσμο μείωση στον αριθμό των παιδιών που πεθαίνουν πριν από τα πέμπτα τους γενέθλια, από 11,7 εκατομμύρια το 1990 στα 9,4 το 2000 και στα 6,8 εκατ. παιδιά το 2011.
Κανένα άλλο ζήτημα δεν ήταν πιο στενά συνδεδεμένο με την επίτευξη των ΑΣΧ από την εκστρατεία θεραπείας του ιού HIV / AIDS. Το 2000, σχεδόν 30 εκατομμύρια άνθρωποι μολύνθηκαν, η συντριπτική πλειοψηφία στην Αφρική, όπου λάμβαναν θεραπεία μόνο περί τους 10.000 ανθρώπους και πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαιναν κάθε χρόνο από την ασθένεια. Το επόμενο έτος, ο επικεφαλής της Αμερικανικής Υπηρεσίας για τη Διεθνή Ανάπτυξη έκρινε δημοσίως ως αδύνατη μια μεγάλης κλίμακας θεραπεία του AIDS στην Αφρική. Απτόητος, ο Ανάν ξεκίνησε το Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας (Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria), το οποίο αποσκοπεί στην επίτευξη «μακροπρόθεσμης επίδρασης και αποτελεσμάτων που σχετίζονται με τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας».
Ωθούμενος από την έναρξη των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας, ο Jim Yong Kim, τότε επικεφαλής στο τμήμα του HIV/AIDS του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, εισήγαγε την πρωτοβουλία «3 με 5» το 2003, η οποία είχε ως στόχο να υπάρχουν τρία εκατομμύρια άνθρωποι στον αναπτυσσόμενο κόσμο που έχουν AIDS και λαμβάνουν θεραπεία μέχρι το 2005. Μέχρι το τέλος του 2005, μόνο 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι λάμβαναν θεραπεία - λιγότεροι από το ήμισυ του στόχου. Όμως, χάρη στην συνδυασμένη με το AIDS και τους ΑΣΧ εκστρατεία, η αντίληψη περί των στόχων παροχής υπηρεσιών βυθίστηκε σε παγκόσμιο επίπεδο, βοηθώντας την επέκταση της θεραπείας του AIDS κατά τάξεις μεγέθους: επίσης το 2005, το G-8 και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησαν τον στόχο της καθολικής πρόσβασης στην θεραπεία μέχρι το 2010, υποστηριζόμενοι από μεγάλες οικονομικές δεσμεύσεις. Το κίνημα των ΑΣΧ έχει επεκτείνει τις παγκόσμιες φιλοδοξίες για την αντιμετώπιση των υγειονομικών κρίσεων και έκανε εξαιρετική πρόοδο. Το 2011, περισσότερα από οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο λάμβαναν θεραπεία για το AIDS.
ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΜΕΝΗΣ ΓΕΝΙΑΣ
Οι ΑΣΧ έχουν αποδείξει ότι με την επικέντρωση και την προσπάθεια, ακόμη και τα πιο επίμονα παγκόσμια προβλήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν. Οι μετά το 2015 στόχοι θα πρέπει να παραμείνουν εστιασμένοι στην εξάλειψη των πολλαπλών διαστάσεων της ακραίας φτώχειας, αλλά πρέπει επίσης να αντιμετωπίζουν τις αναδυόμενες παγκόσμιες πραγματικότητες. Οι νέες προκλήσεις περιλαμβάνουν την επιδείνωση των περιβαλλοντικών πιέσεων που επηρεάζουν την επιβίωση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, την αύξηση του αριθμού των χωρών μεσαίου εισοδήματος που αντιμετωπίζουν τεράστιες εσωτερικές προκλήσεις φτώχειας, και την ραγδαία εξάπλωση των μη μεταδοτικών ασθενειών.
Οι νέοι στόχοι πρέπει επίσης να αντιστοιχούν με τους πόρους. Χωρίς τις συμφωνίες του Μοντερέι το 2002 και τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις που ανελήφθησαν στη σύνοδο κορυφής του Gleneagles το 2005, οι ΑΣΧ θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν ξεθωριάσει από τη διεθνή ατζέντα. Είναι ζωτικής σημασίας ότι οι μετά το 2015 διαπραγματεύσεις δεν πρέπει να περιοριστούν μόνο στα Υπουργεία Εξωτερικών και Ανάπτυξης. Τα Υπουργεία Οικονομικών θα πρέπει να έχουν ισότιμο λόγο σε πολλά από τα πιο κεντρικά ζητήματα και ως εκ τούτου πρέπει να συμπεριληφθούν από την αρχή. Άλλα αρμόδια υπουργεία, όπως εκείνα που ασχολούνται με θέματα υγείας και περιβάλλοντος, θα πρέπει να γνωμοδοτούν τακτικά. Επιπλέον, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για το 2015, πολυμερείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και διάφορες υπηρεσίες του ΟΗΕ, θα πρέπει να διεξάγουν ανεξάρτητες εξωτερικές αξιολογήσεις της συνεισφοράς ενός εκάστου στην επίτευξη των ΑΣΧ και να εντοπίσουν σημεία αναφοράς για την μετά το 2015 επιτυχία, με βάση τα αποτελέσματα. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνταχθούν με τη διεθνή κοινότητα στην απόφαση για μια σταθερή δέσμευση σε μακροπρόθεσμη, στοχοπροσηλωμένη εξωτερική βοήθεια.
Οι ΑΣΧ συνέβαλαν στην κινητοποίηση και την καθοδήγηση των αναπτυξιακών προσπαθειών με έμφαση στα αποτελέσματα. Έχουν ενθαρρύνει τους ηγέτες του κόσμου να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα πολλαπλές διαστάσεις της φτώχειας και έχουν παράσχει ένα πρότυπο που οι εγχώριοι υποστηρικτές μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να ελέγξουν τις κυβερνήσεις τους. Ακόμη και σε χώρες όπου οι πολιτικοί δεν θα μπορούσαν άμεσα να επαινέσουν τους ΑΣΧ, η παγκόσμια προσπάθεια έχει ανανεώσει τις τοπικές προοπτικές και προτεραιότητες. Οι στόχοι έχουν βελτιώσει τις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Έχουν δείξει πόσα πολλά μπορούν να επιτευχθούν όταν φιλόδοξοι και συγκεκριμένοι στόχοι συνδυάζονται με επισταμένη σκέψη, σοβαρούς πόρους και ένα συνεργατικό παγκόσμιο πνεύμα.
Ατενίζοντας το μέλλον, η επόμενη γενιά των στόχων θα πρέπει να διατηρήσει την προσιτή απλότητα που επέτρεψε την επίτευξη των ΑΣΧ, αλλά και να διευκολύνει τη δημιουργία καλύτερων μηχανισμών λογοδοσίας τόσο εντός όσο και μεταξύ κυβερνήσεων. Επιπλέον, οι νέοι στόχοι πρέπει να δώσουν στις χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες μεγαλύτερη φωνή στη διαμόρφωση της ατζέντας. Και κυρίως, η συγκυρία έχει μεγάλη σημασία. Ακριβώς όπως η πρόοδος σε επιμέρους τομείς των ΑΣΧ έχει εμπνεύσει άλλες εκστρατείες, έτσι και η δουλειά που γίνεται τώρα, τελικά θα επηρεάσει αυτό που θα συμβεί στο μέλλον. Τα αποτελέσματα που θα έχουν επιτευχθεί μέχρι το 2015 θα σηματοδοτήσουν έναν τερματισμό, αλλά ακόμη περισσότερο, θα αποτελέσουν την βάση για την επόμενη γενιά των στόχων. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο.
Ο JOHN W. MCARTHUR είναι βασικός συνεργάτης στο Παγκόσμιο Ινστιτούτο Fung (Fung Global Institute) και στο Ίδρυμα του ΟΗΕ και εξωτερικός βασικός συνεργάτης στο Brookings Institution. Από το 2002 ως το 2006 ήταν Διαχειριστής και Αναπληρωτής Διευθυντής στο Millennium Project του ΟΗΕ. Μπορείτε να τον ακολουθείτε στο Twitter στο @mcarthur.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου