"Φαντάσματα του Εμφυλίου" του Στέλιου Περράκη

Η “αντίσταση” του ΚΚΕ στην Αργολίδα

Posted by blackblogofcommunism στο Φεβρουαρίου 9, 2011

Αποσπάσματα από το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο “Φαντάσματα του Εμφυλίου” του Στέλιου Περράκη στο οποίο ο συγγραφέας, που πλέον είναι καθηγητής σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού, προσπαθεί να εξιχνιάσει τη δολοφονία του θείου από την ΟΠΛΑ (ΚΚΕ).

Ο Καπετάν Λευτεριάς, που θα τον συναντήσουμε κι αργότερα σε άλλα κεφάλαια, είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα στην αφήγηση μας. Ήταν από το Γκέρμπεσι, το αρβανιτοχώρι που βρίσκεται στους λόφους κοντά στο Αργός και που σήμερα λέγεται Μιδέα. Το 1944 ήταν 29 ετών, αλλά πολύ λίγα γνωρίζουμε γι αυτόν. Ένας παλιός του σύντροφος πίστευε πως είχε υπηρετήσει ως υπαξιωματικός, στο ναυτικό ή στο στρατό. Όλες οι μαρτυρίες συμφωνούν στο ότι ήταν γενναίος και αδίστακτος. Τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις που γινόντουσαν στο Καρακάσι κάτω από τις διαταγές του ξεχωρίζουν για την αγριότητα και τον σαδισμό τους ακόμα και μέσα στα πλαίσια της κατοχικής Ελλάδας. Τέτοιες αγριότητες, όμως, δεν ήσαν ασυνήθιστες για την ΟΠΛΑ, και δεν είναι σίγουρο αν αυτά που έκανε ήταν με δική του πρωτοβουλία ή του τα επέβαλλαν άλλοι.

«Χασάπης» που εκτελούσε διαταγές ...

Στην περίπτωση των προκρίτων των Σπετσών, τα τέσσερα θύματα βασανίστηκαν πρώτα για δυο ή τρεις μέρες στο Καρακάσι και μετά είτε τουφεκίστηκαν είτε σφάχτηκαν με μαχαίρι. Το εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούσαν ο Λευτεριάς, δυο ή τρεις άνθρωποι από την ΟΠΛΑ στο Κρανίδι, και ο παλιός μας γνώριμος ο Σμυρλής, που είχε έλθει από τις Σπέτσες για να λάβει μέρος στις εκτελέσεις. Τα τρία πρώτα θύματα εκτελέστηκαν στο δρόμο της Ερμιόνης και πολύ κοντά στο χωριό, ενώ η εκτέλεση του Κατραμάδου έγινε στο δρόμο για τα Δίδυμα. Ένας από τους Κρανιδιώτες της ΟΠΛΑ οργάνωσε και την ταφή των τριών πρώτων θυμάτων την επόμενη μέρα μετά την εκτέλεση, στρατολογώντας γι’ αυτό ανθρώπους από το Καρακάσι. Η ταφή αυτή είναι κάπως ασυνήθιστη, γιατί ξέρουμε από το ημερολόγιο του κ. Πέτρου ότι η ΟΠΛΑ άφηνε τις πιο πολλές φορές άταφα τα πτώματα των θυμάτων της για λόγους παραδειγματισμού, για τον εκφοβισμό τυχόν αντιπάλων του ΕΑΜ. Σύμφωνα με μια μαρτυρία από έναν χωρικό από το Καρακάσι, ο αντάρτης της ΟΠΛΑ που οργάνωσε την ταφή έβγαλε από το στόμα του Λεκκού τα χρυσά δόντια που είχε ο δήμαρχος και τα τσέπωσε πριν θάψουν το πτώμα.

Η ακριβής ημερομηνία των εκτελέσεων είναι ασαφής, αλλά οι πιο αξιόπιστες μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι τρεις πρώτοι εκτελέστηκαν τη νύχτα της 12 με 13 Μαρτίου του 1944, τρεις ή τέσσερις μέρες μετά τη σύλληψή τους, ενώ ο Κατραμάδος εκτελέστηκε στο τέλος του ίδιου μήνα. Ένας μάρτυρας από την Ερμιόνη, που είχε συλληφθεί και ήταν κρατούμενος στο σπίτι της ΟΠΛΑ στο Καρακάσι την ίδια νύχτα, 12 με 13 Μαρτίου, είπε στην κατάθεση του μετά τον πόλεμο ότι άκουσε τους άντρες της ΟΠΛΑ να κάνουν συζήτηση στο στρατώνα τους στο δωμάτιο δίπλα στη φυλακή, για τις εκτελέσεις που μόλις είχαν λάβει χώρα δυο ώρες νωρίτερα. Ο τρόπος εκτελέσεως είναι επίσης ασαφής, γιατί τα πρακτικά της δίκης αναφέρουν τραύματα με μαχαίρι και πυροβολισμούς ως αίτια θανάτου. Στην κατάθεσή του ο μάρτυρας από την Ερμιόνη αναφέρει πως άκουσε ότι ο Λεκκός και ο Διαμαντόπουλος τουφεκίστηκαν, ενώ ο Κόχειλας σφάχτηκε με μαχαίρι. Ίσως ένα ή δυο από τα θύματα να πέθαναν τελικά από τη χαριστική βολή που τους έδωσαν για να συντομεύσουν τα βάσανα τους, αφού πρώτα τους χτύπησαν με μαχαίρι.
Τέτοιες πονόψυχες πράξεις δεν τις βρίσκουμε πουθενά στις εκτελέσεις των δυο χωροφυλάκων, που πέθαναν αργά και οδυνηρά. Τα πρακτικά της δίκης αναφέρουν ως αίτια θανάτου χτυπήματα «δι’ αμβλέων οργάνων εις διάφορα του σώματος των μέρη, εξ ων τραυμάτων (πληγμάτων) ως μόνης ενεργού αιτίας επήλθεν ο θάνατος αυτών». Αυτά σημαίνουν κατά πάσα πιθανότητα πως οι εκτελεστές τούς έσπασαν τα πόδια και διάφορες άλλες αρθρώσεις του σώματος τους και τους άφησαν ύστερα να πεθάνουν σιγά σιγά από αιμορραγία και εξάντληση, όπως στο μεσαιωνικό τρόπο εκτελέσεως του τροχού. Αυτό τον αργό τρόπο θανατώσεως τον εφάρμοσαν στους χωροφύλακες γιατί υπηρετούσαν την κυβέρνηση των Αθηνών. Από ότι ξέρουμε είχε εφαρμοστεί και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις.

Οι εκτελέσεις των προκρίτων και των άλλων ανωνύμων θυμάτων, τα ξυλοκοπήματα, τα βασανιστήρια και οι εκφοβισμοί είχαν δημιουργήσει μιαν εκρηκτική ατμόσφαιρα στις Σπέτσες το Μάιο του 1944 που ήταν σαφώς εχθρική για την Αριστερά. Πολλά χρόνια αργότερα έγινε λόγος γι’ αυτή την ατμόσφαιρα σε μια συνομιλία με τον τέως γραμματέα της τοπικής επιτροπής του ΕΑΜ, τον άνθρωπο που είχε αντικαταστήσει τον Κόχειλα. Ο άνθρωπος αυτός, ένας μετριοπαθής αριστερός που έχαιρε γενικής εκτιμήσεως, παραδέχτηκε αυτή την εχθρότητα και ισχυρίστηκε ότι την μεταβίβασε στους ανωτέρους του. Ισχυρίστηκε επίσης ότι μερικά από τα ανώτερα στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ συμφώνησαν με τη γνώμη του ότι οι εκτελέσεις ήσαν εσφαλμένες, αλλά είπαν ότι ήταν πια πολύ αργά για να γίνει κάτι, και δεν μπορούσαν να εκτελέσουν ανθρώπους της ΟΠΛΑ ως εξιλαστήρια θύματα ήταν η απαρχή ενός τρομοκρατικού κύματος που εξαπέλυσαν και οι δυο πλευρές και που ανάγκαζε τους πάντες να διαλέξουν αν θα πάνε με την μια ή με την άλλη παράταξη. Όποιος διάλεγε τη μια μεριά ήξερε μετά ότι δεν είχε να περιμένει οίκτο από τους αντιπάλους.

Ο Μίλτης συνελήφθη μεν πριν από τις εκκαθαριστικές, αλλά οι μετέπειτα περιπέτειές του, και πιθανότατα η τελική του τύχη, ήσαν άμεσα συνδεδεμένες με τις στρατιωτικές εξελίξεις. Τα σχετικά γεγονότα έγιναν γνωστά πολύ αργότερα, όταν ο Μίλτης ήταν πλέον νεκρός. Ο Τάκης κατάφερε να σχηματίσει μια αρκετά λεπτομερή εικόνα για τις τελευταίες μέρες του αδελφού του, την οποίαν παρουσίασε δυο χρόνια αργότερα ως μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη δύο ατόμων που κατηγορήθηκαν για το θάνατο του Μίλτη. Σ’ αυτή τη δίκη απεκάλυψε ονόματα και άλλων ανθρώπων που είχαν ανάμειξη στη σύλληψη και εκτέλεση του αδελφού του. Από ό,τι φαίνεται, η ένορκη κατάθεση του στηρίχτηκε σε μαρτυρίες ανθρώπων που ήσαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων:

Έμαθα ότι συνελήφθη εις την γέφυραν έξω από το Άργος υπό της ΟΠΛΑ… Από τον αδελφόν μου έλαβα σημείωμα ότι είναι καλά, ότι συνελήφθη υπό του Μεϊδάνη και να ενεργήσω. Ο Μεϊδάνης ότε συνελήφθη ο αδελφός μου συνέταξε έκθεσην και τον απέστειλεν εις Κόκλαν και εκείθεν τη συνοδεία του κατηγορουμένου Γκιολέκα μέσω των διαφόρων χωρίων μετεφέρθη εις το στρατόπεδον Επιδαύρου. Καθ’ οδόν εκακοποιούντο. Εις τας Λίμνας υπέστησαν βασανιστήρια. Τους έκλεισαν μέσα σ’ ένα δωμάτιον και την νύκτα τους έρριχναν νερό για να μην κοιμηθούν. Την επομένην τον πήγαν εις το Χέλι και εντεύθεν εις Επίδαυρον.

Η σύλληψη του Μίλτη ήταν μέρος μιας γενικευμένης επιχειρήσεως καταστολής των αντιπάλων του ΕΑΜ στην Αργολίδα, κάτι που δεν ήξερε ο Τάκης το Μάιο του 1944. Σ’ αυτή την επιχείρηση είχαν συλληφθεί και αρκετά άλλα άτομα, μερικά από τα οποία ήλθαν να καταθέσουν στη δίκη δυο χρόνια αργότερα. Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και ο Αντρέας Τριμπούκας, που είχε ένα μικρό μπακάλικο στο Αργός. Ο Τριμπούκας ήταν ανύπαντρος και έζησε όλη του τη ζωή μαζί με την ανιψιά του, που ήταν παρούσα στη σύλληψή του και μας την περιέγραψε πενήντα οκτώ χρόνια αργότερα. Τρεις ένοπλοι άντρες που τους ήταν τελείως άγνωστοι ήλθαν στο σπίτι τους το βράδυ την ώρα που έτρωγαν και πήραν μαζί τους το θείο της. Αυτόν που έψαχναν να βρουν ήταν ο αδελφός του Τριμπούκα, που ήταν αξιωματικός του στρατού και που ευτυχώς έλλειπε στην Αθήνα εκείνο το βράδυ. Ο Τριμπούκας ήταν μαζί με τον Μίλτη μέχρι το τέλος και σώθηκε με την επέμβαση των Γερμανών πριν προλάβουν να τον εκτελέσουν. Ένας άλλος από τους συλληφθέντες ήταν και ο Ιωάννης Παπαβασιλείου, ένας καφετζής από το Αργός, που τον έπιασαν και τον έφεραν στην Κόκλα. Ο Παπαβασιλείου έμεινε κι αυτός μαζί με τον Μίλτη μέχρι το τέλος, και η κατάθεσή του επιβεβαίωσε όσα είπε ο Τάκης στην ίδια δίκη:

Τον Μάιον του 1944 συνελήφθην από την ΟΠΛΑ έξω από το Αργός και με πήγαν εις Κόκλαν όπου βρήκα τον Μελισσηνόν και άλλους κρατουμένους. Ο Μελισσηνός μου είπε ότι τον συνέλαβε ο Δημάκης ο οποίος τον πήγε εις τον Μεϊδάνην ο οποίος, καίτοι ήτο συμμαθητής του, τον έστειλε εκεί. Την επομένην εμένα, τον Μελισσηνόν και 5-6 άλλους μας συνώδευσεν ο Γκιολέκας μέσω Καρυάς-Μαλανδρενίου εις Λίμνας. Εκεί μας εκακοποίηοαν οι Λιμνιάτες. Το πρωί μας πήραν για το Χέλι. Ο Μελιοσηνός δεν μπορούσε να περπατήση και ένας Λιμνιάτης τον κλώτσησε. Το βράδυ μείναμε στις Λίμνες και όλη την νύκτα μας έριχναν νερό για να μην κοιμηθούμε. Φθάσαμε στο στρατόπεδο της Επιδαύρου.

Μερικοί από το ΕΑΜ προσπαθούσαν μέχρι το τέλος να σώσουν τη ζωή των ομήρων, όπως συμπεραίνεται από την κατάθεση του Τάκη: Ο Νικόλαος Δάνος ήτο φρουρός του αδελφού μου και όταν ο Γ. Αντωνόπουλος του συνέστησε να φροντίσει διά να σωθή ο αδελφός μου του απήντησεν ότι πρέπει να σκοτωθή αυτός και όλη η οικογένειά του, «Συ δε να κάνης την δουλειά σου μήπως πληρώσης εσύ τα σπασμένα». Ταύτα μου είπεν ο Γ. Αντωνόπουλος.

Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς έγινε η συνομιλία του Τάκη με τον Αντωνόπουλο και γι αυτό υπάρχουν μερικές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία της. Αν έγινε σε μια ημερομηνία κοντά στη δίκη, τότε ο Αντωνόπουλος είχε συμφέρον να εμφανίζει τον εαυτό του ως αντίπαλο της ΟΠΛΑ δυο χρόνια νωρίτερα. Από την άλλη μεριά, βέβαια, υπάρχουν πολλά παραδείγματα από μέλη των τοπικών αρχών του ΕΑΜ σε χωριά της Πελοποννήσου που είχαν διαμαρτυρηθεί στα στελέχη του ΚΚΕ για τις εκτελέσεις που έκανε το κόμμα μέσω της ΟΠΛΑ και που μερικές φορές είχαν μάλιστα καταφέρει να τις εμποδίσουν.

Ο Τάκης πρέπει να έμαθε τα θλιβερά νέα για την τύχη του αδελφού του λίγο αργότερα, πιθανότατα στις 6 ή τις 7 Ιουνίου. Το πτώμα του Μίλτη, ελαφρά σκεπασμένο με χώμα, βρέθηκε κοντά στη σπηλιά στα Δίδυμα μάλλον στις 5 Ιουνίου. Αυτός που το βρήκε ήταν ο Δημήτρης Λιαλιάτσης, ο πατέρας του Θανάση και γείτονας του Τάκη στην Πλάκα, μέλος πολιτοφυλακής από την Ασίνη που συνεργαζόταν με τα Τάγματα Ασφαλείας. Δυο χρόνια αργότερα ο Τάκης θα αφηγηθεί τα γεγονότα στην κατάθεσή του:

Την προηγουμένην του φόνου του αδελφού μου ο Σαγός με έναν άλλον παρέλαβον οκτώ από την σπηλιά και τους σκότωσαν. Ο αδελφός μου είπε στον Χαραλαμπόπουλο ότι όλοι θα σωθούν αλλά αυτός δεν θα σωθή διότι το είδε στον ύπνο του. Την επομένην πήραν επτά ακόμη άτομα από την σπηλιά μεταξύ των οποίων και τον αδελφόν μου, ο οποίος τους είπε « Πάτε να με σκοτώσετε. Τι σας έκανα;» Ο Γκιολέκας φορούσε τα παπούτσια του αδελφού μου… Τον αδελφόν μου τον κατέσφαξαν κατά τρόπον άγριον… Ο Λιαλιάτσης μου είπε ότι τον εσφάγιασαν και κοντά του είχαν σφάξει έναν παπά… Ήτο δε γερό παιδί και ήτο αδύνατον να τον σκοτώσει ένας αλλά πολλοί περισσότεροι… 17 ημέρας μετά το έγκλημα έστειλα την υπηρέτριάν μου διά να μεταφέρη το πτώμα του αδελφού μου ενταύθα πλην ο ιερεύς του χωριού δεν επέτρεψε την παραλαβήν του λόγω της καταστάσεως εις ην ευρίσκετο. Ήτο κατακρεουργημένος και έφερε πολλές μαχαιριές. Έπειτα από εν έτος μετεφέρομεν ενταύθα τα οστά του αδελφού μου.

Στο ημερολόγιο του κ. Πέτρου υπάρχει μια συγκλονιστική μαρτυρία που αφορά τους φυσικούς και τους ηθικούς αυτουργούς της εκτέλεσης των κρατουμένων στη σπηλιά. Αφού πρώτα μας γνωστοποιεί, όπως είδαμε, τον ερχομό των ομήρων και τις εκτελέσεις, αναφέρει αμέσως μετά το εξής περιστατικό στο οποίον ήταν αυτόπτης μάρτυρας και που μας αφήνει άναυδους:

Όταν απεφασίσθη η εκτέλεσις του [του Μελισσηνού] ευρισκόμην εις το τηλέφωνον και ήκουσα τον εξής διάλογον. Ο αρχηγός της ΟΠΛΑ Ερμιονίδος φέρων το όνομα Λευτεριάς και καταγόμενος εκ Λιμνών Αργούς, αποτεινόμενος προς τους ιθύνοντας εις Κρανίδιον: «Συναγωνιστή δεν βρίσκω καμμία ενοχή σ’ αυτόν τον άνθρωπο.» Η απάντησις ήτο: «Καημένε, θα σου λείψει από το μέτρο;» Ούτος καταγόμενος από την ιδίαν περιοχήν με το θύμα έπαιξε τον ρόλον του Πιλάτου.

Μερικά από τα στελέχη του ΚΚΕ και της ΟΠΛΑ, που είχαμε ήδη συναντήσει στην υπόθεση του Μίλτη Μελισσηνού και στις εκτελέσεις στην περιοχή Δίδυμα-Κρανίδι-Σπέτσες, ήσαν παρόντα και στις εκτελέσεις που έγιναν στις Λίμνες. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Γεώργιος Κατριλιώτης ή Καπετάν Γιώργης, το στέλεχος της ΟΠΛΑ από τη Νέα Κίο που ήταν υπεύθυνος για την αποστολή του Μίλτη και των άλλων συλληφθέντων στον τελικό τους προορισμό, και ο Δημήτρης Δημάκης, ο άνθρωπος που είχε συλλάβει τον Μίλτη έξω από το Αργός. Μεταξύ τους ήταν επίσης και δυο μέλη της ομάδας του Λευτεριά, που είχαν καταφέρει να ξεφύγουν από τους Γερμανούς στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Μαΐου-Ιουνίου, ο Νικόλαος Σμυρλής, που όπως είδαμε είχε παίξει σημαντικό ρόλο στις εκτελέσεις των Σπετσιωτών, και κάποιος Κοσμάς Μώρος ή Καπετάν Κοσμάς, ένας σοφέρ από το Κρανίδι που ήταν κι αυτός τοπικός ηγέτης της ΟΠΛΑ και ανέλαβε τη διοίκηση του κλιμακίου της οργανώσεως στις Λίμνες. Από τους πολιτικούς ηγέτες του ΚΚΕ που έχουμε ήδη συναντήσει, παρών στις Λίμνες ήταν ο Τάκης Παπασωτηρίου, που μετέφερε την ανακοίνωση των εκτελέσεων των Σπετσιωτών προκρίτων στο νησί και που σύμφωνα με μια όχι αξιόπιστη μαρτυρία είχε δώσει τη διαταγή των εκτελέσεων του Μίλτη Μελισσηνού και των άλλων ομήρων στα Δίδυμα.

Οι εκτελέσεις στις Λίμνες έγιναν ύστερα από προσεκτική προετοιμασία, και η όλη διαδικασία έμοιαζε πολύ με μακάβρια θεατρική παράσταση του είδους Grand Guignol, οργανωμένη και σκηνοθετημένη από τον Γκαβό με τη βοήθεια και άλλων μελών του ΚΚΕ. Η παράσταση άρχισε με μια συγκέντρωση μπροστά στην εκκλησία του χωριού, στην οποία ο Γκαβός και ο Παπασωτηρίου εκφώνησαν σύντομους αλλά βίαιους λόγους.

Πρωί πρωί την άλλη μέρα ο Καπετάν Κοσμάς πήρε τους κατάδικους με ένα μεγάλο κλιμάκιο της ΟΠΛΑ και προχώρησε προς την ύπαιθρο έξω από το χωριό. Η αποστολή περιλάμβανε και δυο άτομα που ήσαν χασάπηδες στο επάγγελμα στην ιδιωτική τους ζωή, και που μπορούσαν εύκολα να μεταφέρουν την τέχνη τους από τα τετράποδα στα δίποδα ανθρώπινα ζώα. Αυτοί οι δυο, ένας χασάπης από το Αργός ονόματι Δημήτρης Κούρος και ο παλιός μας γνωστός ο Κώστας Χαύτας, θα έπαιζαν το ρόλο δημίων στις εκτελέσεις που θα γινόντουσαν με μαχαίρι, το σήμα κατατεθέν της ΟΠΛΑ.

Έτσι κι έγινε. Δεκαεννέα από τα θύματα οδηγήθηκαν έξω από το χωριό, όπου σφάχτηκαν με χασαπομάχαιρα από τους δυο εκτελεστές, και τα πτώματά τους θάφτηκαν πρόχειρα στα χωράφια, όπου οι συγγενείς τους έκαναν δυο μήνες για να τα βρουν. Τους υπολοίπους τέσσερις, έναν πατέρα με τους τρεις γιους του, τους οδήγησε ο Κοσμάς σε ένα γειτονικό χωριό, το Αγιονόρι, όπου πάλι οι πολιτικοί καθοδηγητές τους κατηγόρησαν ότι είχαν προδώσει εκτελεσθέντες συγγενείς των χωριανών στους Γερμανούς. Ακολούθησε το λιντσάρισμα από τον όχλο, τον οποίον πάλι παρότρυναν οι καθοδηγητές του ΚΚΕ, και στο τέλος δόθηκαν και οι χαριστικές βολές για να συντομεύσει το τέλος τους, ακριβώς όπως είχε γίνει και στις Λίμνες.

Posted by blackblogofcommunism στο Φεβρουαρίου 9, 2011