Εψές πουρνό μεσάνυχτα στης φυλακής τη μάντρα,Μες της κρεμάλας τη θηλιά σπαρτάραγε ο Βαγόρας.Σπαρτάρησε, ξεψύχησε, δεν τ’ άκουσε κανένας .Η μάνα του ήταν μακριά, κι ο κύρης του δεμένος,Οι νιοί συμμαθητάδες του μαύρο όνειρο δεν είδαν,Κι η νια που τον ορμήνευε δεν είδε νυχτοπούλι.Εψές πουρνό μεσάνυχτα θάψαν τον Ευαγόρα.Σήμερα Σάββατο ταχιά όλη η ζωή σαν πρώτα.Ετούτος πάει στο μαγαζί, εκείνος πάει στον κάμπο,ψηλώνει ο χτίστης εκκλησιά, πανί απλώνει ο ναύτης,και στο σχολείο ο μαθητής συλλογισμένος πάει.Χτυπά κουδούνι μπαίνουμε στην τάξη του ο καθένας.Μπαίνει κι η πρώτη η άτακτη κι η Τρίτη που διαβάζειμπαίνει κι η Πέμπτη αμίλητη, η τάξη του Ευαγόρα.-Παρόντες όλοι;-Κύριε ο Ευαγόρας λείπει.-Παρόντες λέει ο δάσκαλος και με φωνή που τρέμει:-Σήκω Ευαγόρα να μας πεις Ελληνική Ιστορία.Ο δίπλα, ο πίσω, ο μπροστά, βουβοί και δακρυσμένοιΑναρωτιούνται στην αρχή, ώσπου η σιωπή τους κάνει,Να πέσουν μ’ αναφιλητά αυτοί κι όλη η τάξη.-Παλληκαρίδη Άριστα, Ευαγόρα πάντα πρώτοςστους πρώτους πρώτος, άγγελε, πατρίδας δοξασμένης,συ μέχρι χθες, της μάνας σου ελπίδα κι αποκούμπι,και του σχολειού σου σήμερα Δευτέρα Παρουσία.Τα’ πε κι απλώθηκε σιωπή πα στα κλαμένα νιάτα,Που μπρούμυτα γεμίζανε της τάξης τα θρανία,Έξω απ’ εκείνο τ’ αδειανό παντοτινά γεμάτο…
Ευαγόρας Παλληκαρίδης
Γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου του 1938 στην Τσάδα, χωριό της επαρχίας Πάφου. Πέρασε τις 6 τάξεις του Δημοτικού σχολείου με άριστα, δεν συνέβη όμως, το ίδιο και στο Γυμνάσιο, γιατί πολλά αρχίζουν να απασχολούν τον έφηβο Ευαγόρα. Η Κύπροςβρίσκεται σε αναβρασμό, αρχίζουν οι προετοιμασίες του ξεσηκωμού, εξελίσσεται σ΄ έναν λαμπρό πολυαθλητή που αφιερώνει πολύ χρόνο στην προπόνησή του, αναπτύσσει την ποιητική του δημιουργία και ξυπνούν μέσα του τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα τα οποία πάντα συνδυάζει με τον πόθο για την Ένωση και την αγάπη για την Ελλάδα:
Την Ελλάδα αγαπώ αλλά και σένα
Μ΄ έναν έρωτα μεγάλο, αληθινό
Τα γαλάζια σου τα μάτια τα θλιμμένα
Τον καθάριο της θυμίζουν ουρανό.
Μ΄ έναν έρωτα μεγάλο, αληθινό
Τα γαλάζια σου τα μάτια τα θλιμμένα
Τον καθάριο της θυμίζουν ουρανό.
Έτσι αποφασίζει να αφιερώσει τον εαυτό του στην πατρίδα. Σαν γνήσιος Έλληνας μη αντέχοντας τη σκλαβιά πήρε μονοπάτια, πήρε ανηφοριές που θα τον οδηγούσαν στην βασίλισσα του, την Λευτεριά. Πολύ πριν την 1η Απριλίου ο Ευαγόρας πρωταγωνιστεί σε διάφορες διαδηλώσεις κατά των Άγγλων. Συγκεκριμένα στις 2 Ιουνίου θα γινόταν η στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ. Στην Αγγλία και σε όλες τις αποικίες γίνονταν προετοιμασίες για το μεγάλο γεγονός. Στην Πάφο στο «Ιακώβιο Γυμναστήριο»αναρτάται η αγγλική σημαία, γεγονός που εξοργίζει τους μαθητές. Παραμονή της στέψης οι μαθητές της Πάφου και οι φοιτητές του Λιασιδίου Κολεγίου οργάνωσαν διαδήλωση μ΄ αίτημα να υποσταλεί η αγγλική σημαία και να εκκενωθεί το γήπεδό τους από στρατιώτες και αστυνομικούς. Ο 15χρονος τότε Βαγορής αναρριχάται στον ιστό, κατεβάζει και ξεσκίζει την αγγλική σημαία.
Ήταν η υπογραφή της πρώτης επαναστατικής του πράξης. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για επέκταση των διαδηλώσεων. Οι μαθητές και το πλήθος συγκρούονται με την αστυνομία η οποία ενισχύεται από Τούρκους. Ο διοικητής στέλνει διαταγή να αποσυρθούν οι αστυνομικοί γιατί δεν έπρεπε η στέψη της βασίλισσας να αμαυρωθεί με αίμα. Έτσι οι μαθητές ελεύθεροι τώρα ορμούν σαν χείμαρρος και παρασύρουν ό,τι είχε σχέση με τους εορτασμούς για την στέψη. Η Πάφος έγινε το μόνο μέρος όπου δεν γιορτάστηκε η στέψη. Ο Ευαγόρας συνελήφθηκε αλλά αφέθηκε ελεύθερος λόγω της μικρής του ηλικίας. Δεν είναι όμως πια παιδί. Έχει συνειδητοποιήσει το βάρος που πέφτει στους ώμους του σαν Έλληνας της Κύπρου.
Την Κύπρο μας κι αν δέσανε
οι Άγγλοι μ΄ αλυσίδα
έχει για πάντα την καρδιά
πιστή σε μια πατρίδα.
…
Στην Κύπρο την αθάνατη
Την Κύπρο τη γενναία
Είναι καιρός να στήσουμε
Ελληνική σημαία.
Την Κύπρο μας κι αν δέσανε
οι Άγγλοι μ΄ αλυσίδα
έχει για πάντα την καρδιά
πιστή σε μια πατρίδα.
…
Στην Κύπρο την αθάνατη
Την Κύπρο τη γενναία
Είναι καιρός να στήσουμε
Ελληνική σημαία.
Στις 17 Νοεμβρίου 1955 οι μαθητές του Γυμνασίου συγκεντρώθηκαν και προετοίμαζαν μια διαδήλωση από τις γνωστές που οργάνωνε η ΑΝΕ (Άλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ) ως αντιπερισπασμό. Οι στρατιώτες είχαν διαταγή να πυροβολήσουν αδιάκριτα τους διαδηλωτές. Ο Βαγορής συλλαμβάνεται και οδηγείται στο δικαστήριο με την κατηγορία ότι συμμετείχε παράνομα σε οχλαγωγίες. Ο Ευαγόρας δεν παραδέχτηκε την κατηγορία και η δίκη αναβλήθηκε για τις 6 Δεκεμβρίου. Ήταν η αρχή του τέλους. Μια μέρα πριν τη δίκη, μπαίνει κρυφά στο σχολείο και αφήνει στην έδρα ένα σημείωμα. Το πρωί οι συμμαθητές του διαβάζουν:
Παλιοί συμμαθηταί,
Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας, κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγο ελεύθερο αέρα, κάποιος που μπορεί να μη τον ξαναδείτε παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του. Δεν κάνει να τον κλαίτε. Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε του στον τάφο. Του φτάνει αυτό ΜΟΝΑΧΑ
Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια
να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.
Θ΄ αφήσω αδέλφια συγγενείς, τη μάνα, τον πατέρα
μεσ΄ τα λαγκάδια πέρα και στις βουνοπλαγιές.
Ψάχνοντας για τη Λευτεριά θα ΄χω παρέα μόνη
κατάλευκο το χιόνι, βουνά και ρεματιές.
Τώρα κι αν είναι χειμωνιά, θα ΄ρθει το καλοκαίρι
τη Λευτεριά να φέρει σε πόλεις και χωριά.
Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια
να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.
Τα σκαλοπάτια θ΄ ανεβώ, θα μπω σ΄ ενα παλάτι,
το ξέρω θαν απάτη, δεν θαν αληθινό.
Μεσ΄ το παλάτι θα γυρνώ ώσπου να βρω τον θρόνο,
βασίλισσα μια μόνο να κάθεται σ΄ αυτό.
Κόρη πανώρια θα της πω, άνοιξε τα φτερά σου
και πάρε με κοντά σου, μονάχα αυτό ζητώ.
Γειά σας παλιοί συμμαθηται. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σας.
Κι όποιος θελήσει για να βρει ένα χαμένο αδελφό, ένα παλιό του φίλο,
ας πάρει μιαν ανηφοριά ας πάρει μονοπάτια
να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.
Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα.
Αν ζω, θα μ΄ βρει εκεί.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης
Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άλλους 2 συναγωνιστές του μετέφεραν όπλα και τρόφιμα από την Λυσό. Ξαφνικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγγλική περίπολο. Οι 2συναγωνιστές του Ευαγόρα κατάφεραν να διαφύγουν αλλά ο ίδιος συνελήφθη. Στην κατοχή του είχε ένα πυροβόλο Μπρέν γρασαρισμένο. Ήταν συνεπώς ανέτοιμο για να χρησιμοποιηθεί. Επίσης κουβαλούσε 3 γεμιστήρες γεμάτες. Κατηγορήθηκε για κατοχή και διακίνηση οπλισμού και μεταφέρθηκε στη Λευκωσία και η δίκη ορίζεται για τις 15 Μαρτίου. Στη δίκη του ο Παλληκαρίδης δεν άφησε περιθώρια στους δικηγόρους του να τον υπερασπιστούν, αφού παρά τις αντιρρήσεις τους παραδέχθηκε την ενοχή του με τον εξής αξιοθαύμαστο τρόπο. «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο.»
Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας, κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγο ελεύθερο αέρα, κάποιος που μπορεί να μη τον ξαναδείτε παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του. Δεν κάνει να τον κλαίτε. Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε του στον τάφο. Του φτάνει αυτό ΜΟΝΑΧΑ
Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια
να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.
Θ΄ αφήσω αδέλφια συγγενείς, τη μάνα, τον πατέρα
μεσ΄ τα λαγκάδια πέρα και στις βουνοπλαγιές.
Ψάχνοντας για τη Λευτεριά θα ΄χω παρέα μόνη
κατάλευκο το χιόνι, βουνά και ρεματιές.
Τώρα κι αν είναι χειμωνιά, θα ΄ρθει το καλοκαίρι
τη Λευτεριά να φέρει σε πόλεις και χωριά.
Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια
να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.
Τα σκαλοπάτια θ΄ ανεβώ, θα μπω σ΄ ενα παλάτι,
το ξέρω θαν απάτη, δεν θαν αληθινό.
Μεσ΄ το παλάτι θα γυρνώ ώσπου να βρω τον θρόνο,
βασίλισσα μια μόνο να κάθεται σ΄ αυτό.
Κόρη πανώρια θα της πω, άνοιξε τα φτερά σου
και πάρε με κοντά σου, μονάχα αυτό ζητώ.
Γειά σας παλιοί συμμαθηται. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σας.
Κι όποιος θελήσει για να βρει ένα χαμένο αδελφό, ένα παλιό του φίλο,
ας πάρει μιαν ανηφοριά ας πάρει μονοπάτια
να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.
Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα.
Αν ζω, θα μ΄ βρει εκεί.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης
Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άλλους 2 συναγωνιστές του μετέφεραν όπλα και τρόφιμα από την Λυσό. Ξαφνικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγγλική περίπολο. Οι 2συναγωνιστές του Ευαγόρα κατάφεραν να διαφύγουν αλλά ο ίδιος συνελήφθη. Στην κατοχή του είχε ένα πυροβόλο Μπρέν γρασαρισμένο. Ήταν συνεπώς ανέτοιμο για να χρησιμοποιηθεί. Επίσης κουβαλούσε 3 γεμιστήρες γεμάτες. Κατηγορήθηκε για κατοχή και διακίνηση οπλισμού και μεταφέρθηκε στη Λευκωσία και η δίκη ορίζεται για τις 15 Μαρτίου. Στη δίκη του ο Παλληκαρίδης δεν άφησε περιθώρια στους δικηγόρους του να τον υπερασπιστούν, αφού παρά τις αντιρρήσεις τους παραδέχθηκε την ενοχή του με τον εξής αξιοθαύμαστο τρόπο. «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο.»
Την επόμενη μέρα της καταδίκης του Παλληκαρίδη οι μαθητές του Γυμνασίου Πάφου απείχαν από τα μαθήματά τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας και έστειλαν τηλεγράφημα στον Χάρτιγκ με το οποίο του ζητούσαν να απονεμηθεί χάρη στον Ευαγόρα. Όλος ο κόσμος αρχίζει μια γιγαντιαία προσπάθεια να σώσει τον νεαρό μαθητή. Η Ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να αποτρέψει την εκτέλεσή του. Η Κυπριακή αδελφότητα Αθηνών ζητά προσωπική παρέμβαση του βασιλιά Παύλου. Η Βουλή των Ελλήνων στέλνει τηλεγραφήματα προς την Βουλή των Κοινοτήτων και τα Ηνωμένα Έθνη. Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δωρόθεος, ο Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος, ο δήμαρχος Λευκωσίας κ. Δέρδης, 40 Εργατικοί Άγγλοι βουλευτές, συντεχνίες, ο Αρχιεπίσκοπος Νοτίου Αφρικής Νικόδημος, ο Αμερικανός Γερουσιαστής Fulton, απλοί πολίτες προσπαθούν αν ματαιώσουν αυτή την εκτέλεση. Ο Χάρτιγκ όμως και η Αγγλική διπλωματία απορρίπτει την απονομή χάριτος.
Ο Ευαγόρας δεν πτοείται. Στο τελευταίο γράμμα του δηλώνει:
«Θ΄ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το κάθε τι. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί.»
13 Μαρτίου 1957. Κοντεύουν μεσάνυχτα. Τη σιωπή σπάει μια βροντερή σταθερή φωνή. Ο 18χρονος Παλληκαρίδης σε πείσμα των κατακτητών ψέλνει τον Εθνικό Ύμνο. Σε λίγο έρχονται οι δήμιοί του. Βροντοφωνάζει. «Γειά σας αδέλφια. Γειά σας λεβέντες. Ελπίζω να ‘μαι ο τελευταίος που εκτελούν. Αδέλφια συνεχίστε τον αγώνα. Εγώ βαδίζω στην αγχόνη γελαστός, αποφασιστικός, υπερήφανος».
Οι συγκρατούμενοι του φωνάζουν: «Θάρρος Παλληκαρίδη, θάρρος Παλληκαρίδη».
«Θάρρος έχω πολύ. Αυτή τη στιγμή περνώ την είσοδο του ικριώματος». Απόλυτη ησυχία. Αυτή τη σιγή σπάζει το τρίξιμο από το άνοιγμα της καταπακτής της αγχόνης. 12:02. ο 18χρονος Βαγορής πέρασε στην αθανασία. Βρήκε την «γη των ηρώων».
Όλη η φύση κοιμάται.
Τη ναρκώνει το κρύο.
Και γω φεύγω λαλώντας
το στερνό μου αντίο
Όλη η φύση κοιμάται.
Τη ναρκώνει το κρύο.
Και γω φεύγω λαλώντας
το στερνό μου αντίο
Και τη μάνα φιλώντας
την κοιτάζω να κλαίει.
Μάνα μην κλαις της λέω,
μάνα μην κλαις και κλαίω.
Κι όλο πάω και τρέχω.
την κοιτάζω να κλαίει.
Μάνα μην κλαις της λέω,
μάνα μην κλαις και κλαίω.
Κι όλο πάω και τρέχω.
Και το δάκρυ της σβήνει
για μια μόνο στιγμούλα,
και μιαν άλλη μανούλα
την Ελλάδα μας έχω,
που όλο κλαίει κι εκείνη.
για μια μόνο στιγμούλα,
και μιαν άλλη μανούλα
την Ελλάδα μας έχω,
που όλο κλαίει κι εκείνη.
Σ΄ του βουνού τη ραχούλα
στ΄ ανθοστόλιστα πλάγια
τη γλυκιά μου μανούλα
ψάχνω να βρω την άγια
στ΄ ανθοστόλιστα πλάγια
τη γλυκιά μου μανούλα
ψάχνω να βρω την άγια
και ανεβαίνω ραχούλες
χιονισμένες κορφές
ώσπου να βρω ηρώων γη
κι ηρώων μορφές.
χιονισμένες κορφές
ώσπου να βρω ηρώων γη
κι ηρώων μορφές.
