Όταν η Αθήνα απέκτησε τους Αθηναίους της

   

«Το ‘να πόδι στην Αθήνα/ τ’ άλλο πόδι στο χωριό/ ήτανε καλό το διπλοπόρτι» θα μπορούσε να ψάλλει ο λαϊκός αοιδός για τους κατοίκους της Αθήνας παλαιότερα. Με το χωριό υπήρχε συνεχής σύνδεση: χώρος φτηνών διακοπών, αφετηρία αποστολής εύγευστων παραδοσιακών προϊόντων, κάποτε χώρος απόδοσης κάποιων εισοδημάτων που βελτίωναν το ισχνό βαλάντιο (ενοίκια γης, μερίδιο ελαιοπαραγωγής κ.λπ), πάντως σημείο συνεχούς αναφοράς αφού εκεί παρέμεναν τόσα μέλη της οικογένειας με τα οποία διατηρούσαν στενούς δεσμούς. Το χωριό αποτελούσε τόπο αναπόλησης και ελπίδας για επιστροφή κάποτε, αφού εκεί ήτανε οι έντονες μνήμες της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Η Αθήνα δεν ήταν ο αγαπημένος τόπος της κατοικίας, τα συναισθήματα ήταν αμφίθυμα, η διαμονή ήταν αναγκαστική και επιβαλλόμενη, προσδιοριζόταν από άλλες συντεταγμένες. Επιπλέον και το αξιακό τους σύστημα ταυτιζόταν με την επαρχία, ζούσαν στην Αθήνα αλλά έκριναν με την ηθική του χωριού, ακόμη ήθελαν να πάνε εκεί, έστω στις διακοπές του Πάσχα και του καλοκαιριού, και να δείξουν στους ομοχώριούς τους πόσο επιτυχημένοι έγιναν -για την άποψη των συμπολιτών τους Αθηναίων συνήθως αδιαφορούσαν.

Παρατηρώντας την πληθυσμιακή ανάπτυξη της Αθήνας διαπιστώνουμε ότι αυτή ως...
πρωτεύουσα ενός συγκεντρωτικού κράτους, ακόμη πρωτεύουσα – κέντρο της εθνικής ζωής και για τον ελληνισμό που ήταν εκτός των κρατικών ορίων, αποτελούσε χώρο προσέλκυσης ποικίλων ρευμάτων: προσφυγοδόχη από όλες τις περιπέτειες του εθνικού βίου, πόλος εσωτερικής μετανάστευσης από μια φθίνουσα γεωργική οικονομία προς τη δημοσιοϋπαλληλία, τις υπηρεσίες, το εμπόριο, τη βιομηχανία, καταφυγή της αριστεράς, μετά τον εμφύλιο, στην ασφάλεια και ανωνυμία της μεγάλης πόλης, η Αθήνα συνεχώς συσσώρευε κατοίκους οι οποίοι είχαν γεννηθεί μακράν της.

«Η Αθήνα άδειασε γιατί οι Αθηναίοι πήγαν στα χωριά τους» έγραφαν τακτικά οι εφημερίδες για τη μαζική έξοδο του Πάσχα, κάνοντας έναν γηγενή Αθηναίο να γράψει με οργή: «Α έχετε και χωριό εσείς; Τι θα γίνει με μας που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε εδώ, χωρίς άλλη αναφορά. Ήρθατε, μας χαλάσατε την πόλη μας, σ’ εμάς που δεν έχουμε άλλο αποκούμπι κι  εσείς έχετε και χωριό καταφυγής».

Το προηγούμενο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της μόνιμης αντίθεσης παλαιοαθηναίων και νεοαθηναίων, αυτοχθόνων και ετεροχθόνων. Όμως αυτή την περίοδο σημειώνεται μια τομή στην ιστορία της Αθήνας. Αυτοί που γεννήθηκαν στην ελληνική πρωτεύουσα είναι περισσότεροι πια από τους υπόλοιπους άλλους, συνήθως μέλη παλαιότερων γενεών, που γεννήθηκαν μακριά. Παρά τη συνεχιζόμενη εσωτερική μετανάστευση και τα κύματα των ξένων οικονομικών μεταναστών οι Αθηναίοι υπερνικούν, οι κάτοικοι, δηλαδή, που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην ελληνική πρωτεύουσα γίνονται η πλειοψηφία. Για πρώτη φορά στην νεότερη διαδρομή της η Αθήνα αρχίζει να ανήκει στους Αθηναίους κι όχι στους επήλυδες.

Το παρακολουθώ αυτό το φαινόμενο σε μερικές οικογένειες που γνωρίζω καλά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Οι γονείς από την Ήπειρο, εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα φέρνοντας και τα δυο παιδιά τους, εδώ γεννήθηκε το τρίτο. Όταν πέθανε ο παππούς έφεραν εδώ και τη γιαγιά για να τη φροντίζουν. Οι  πέντε λοιπόν αυτής της εξαμελούς οικογένειας γεννήθηκαν εκτός Αθήνας. Τα νέα μέλη όμως παντρεύονται, κάνουν παιδιά, η γιαγιά και οι γονείς πεθαίνουν, τώρα τα μέλη της οικογένειας που γεννήθηκαν στην Αθήνα είναι περισσότερα από αυτά που γεννήθηκαν στην επαρχία. Και η σχέση με τους τόπους καταγωγής των γονιών και των παππούδων γίνεται πιο αποστασιοποιημένη και εξωτερική, και παρά τον συναισθηματισμό, όταν κάποτε επιστρέφουν εκεί, δεν έχουν εκείνη τη σύνδεση των παλιών μελών της οικογένειας που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο χωριό και την επαρχιακή πόλη.

Η πλειοψηφία, λοιπόν, πια γεννήθηκε εδώ, στην Αθήνα. Εδώ βλάστησαν τα χρόνια της παιδικής τους ηλικίας, εδώ είχαν τα σκιρτήματα της εφηβείας. Με ήθος, έθος και συνήθεια της μεγαλούπολης, με παιδεία του άστεως. Και αυτό επιβάλλει άλλα καθήκοντα και ευθύνες για τη διαχείριση της πόλης, για την οργάνωση και τον καλλωπισμό της. Το διπλοπόρτι έχει χαθεί.

Η αδιαφορία τελειώνει για την πόλη τους, αδιαφορία που χαρακτήριζε τους παλαιότερους που την αντιμετώπιζαν ως τόπο που αναγκαστικά βρέθηκαν και μετεωρίζονταν. Τα συναισθήματα  είναι απλά και αδρά διαγραμμένα για τους νεότερους: Εδώ γεννήθηκες εδώ θα ζήσεις. Αυτή είναι η πόλη σου.

Προβλέπω μια νέα, ζηλευτή, περίοδο για την Αθήνα που κέρδισε κατοίκους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν εδώ, τουλάχιστον προβλέπω μεγαλύτερη αγάπη και ενδιαφέρον για την πόλη αυτή. Η πλειοψηφία των κατοίκων ονομάζει την Αθήνα  πόλη τους, μητέρα-πόλη γέννησης και καταγωγής τους, χωρίς πια οποιοδήποτε άλλο εξωτερικό προσδιορισμό, και εκείνη τους ονομάζει παιδιά της. Πρέπει, λοιπόν, να τα φροντίσει.    Σάββας Παύλου