Η συμβίωση κράτους και τραπεζών στο υπάρχον σύστημα

Γράφει ο Πρωτεσίλαος Σταύρου 

Στο υπάρχον οικονομικό-πολιτικό σύστημα το κράτος και οι ιδιωτικές τράπεζες αποτελούν σιαμαίες οντότητες, που δρουν εντός ενός σύνθετου νομισματικού και νομικού πλαισίου που παγιώνει την αλληλεξάρτηση και αλληλοτροφοδότηση τους. Από νομικής πλευράς τα δύο είναι ξεχωριστές οντότητες καθώς το κράτος αποτελείται από οργανισμούς δημοσίου δικαίου, ενώ οι τράπεζες είναι κατ' εξοχήν φορείς ιδιωτικού δικαίου. Αυτό δίνει την αίσθηση της διάκρισης των ρόλων και εξουσιών εκάστης οντότητας - κάτι που απέχει από την πραγματικότητα καθώς αγνοεί τη λειτουργία του νομισματικού συστήματος και τις δυναμικές του.

Η δομή του σύγχρονου νομισματικού συστήματος είναι ο κύριος λόγος της συμβίωσης κράτους-τραπεζών. Τρείς είναι οι βασικοί λόγοι που συνηγορούν σε αυτό. Πρώτον η ύπαρξη του παραστατικού χρήματος, δεύτερον...

ο θεσμός της κεντρικής τράπεζας ως ύστατος πιστωτής με μονοπωλιακή εξουσία επί του καθορισμού των βασικών επιτοκίων και τρίτον το τραπεζικό σύστημα κλασματικών αποθεμάτων (θα αναλυθούν παρακάτω με τον πιο απλό τρόπο για να γίνουν κατανοητά και στους μη γνώστες των οικονομικών).

Με τον όρο "παραστατικό χρήμα" (αγγλιστί fiat money) αναφερόμαστε στο συνάλλαγμα η αξία του οποίου καθορίζεται από το κράτος και είναι πάντοτε βασισμένη πάνω στην υπόσχεση/εγγύηση του. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ αποφασίζουν πως το δολάριο θα είναι το νόμιμο χρήμα του κράτους και πως το 1 δολάριο θα ισούται πάντοτε με 1 δολάριο, χωρίς αυτή η εξίσωση να βασίζεται πάνω σε κάποια σταθερά όπως αυτή του χρυσού ή κάποια άλλη τιμή της οποίας η αξία είναι πιο "πραγματική". Πρόκειται απλά και μόνο για μία υπόσχεση του κράτους την οποία εμπιστεύονται οι πολίτες. Δηλαδή είτε διακινούνται 10000 δολάρια είτε 1 τρις δολάρια η αξία τους είναι πάντοτε η ίδια εφόσον οι πολίτες εμπιστεύονται την υπόσχεση του κράτους - κάτι που όπως γνωρίζουμε δεν ισχύει σε άλλα προϊόντα όπου η αφθονία τους ρίχνει την τιμή τους.

Πάνω στο παραστατικό χρήμα εδράζεται ο θεσμός της κεντρικής τράπεζας. Η κεντρική τράπεζα είναι αυτή που εκδίδει το χρήμα ενός κράτους (ή μίας νομισματικής ένωσης όπως της ευρωζώνης), καθορίζει τη ποσότητα χρήματος που θα κυκλοφορεί στην οικονομία και ρυθμίζει το ύψος των βασικών επιτοκίων. Η κάθε κεντρική τράπεζα παράγει χρήμα από "αέρα" καθώς όπως είπαμε αυτό είναι παραστατικό και η ίδια μπορεί να καθορίσει το κόστος του μέσα από τα επιτόκια. Αξίζει να τονισθεί πως οι κεντρικές τράπεζες παράγουν μεν χρήμα εκ του μηδενός, αλλά το δανείζουν με επιτόκιο. 

Με βάση το παραστατικό χρήμα και την λειτουργία της κεντρικής τράπεζας ως έχει, εφαρμόζεται στις ιδιωτικές τράπεζες το σύστημα κλασματικών αποθεμάτων. Πρόκειται για τον τρόπο λειτουργίας των τραπεζών όσον αφορά τη διαχείριση των αποθεμάτων τους, ήτοι των καταθέσεων, όπου δεν υποχρεούνται να κρατούν στα θησαυροφυλάκια τους όλα τα λεφτά που καταθέτουν οι πελάτες τους, αλλά δικαιούνται να δανείσουν πίσω στην οικονομία ένα υψηλό ποσοστό αυτών όπως 90% (το ποσοστό διαφέρει από κράτος σε κράτος, αλλά η λογική είναι η ίδια). Με πολύ απλά λόγια η τράπεζα δύναται να δανείζει πολύ παραπάνω από όσα πραγματικά διαθέτει στα ταμεία της, δημιουργώντας ουσιαστικά χρήμα από μόνη της. Σε βάθος χρόνου το μόνο που αυτό το νομισματικό σύστημα δημιουργεί είναι αληθινό χρέος που προκύπτει από εικονικό χρήμα, κάτι που θα γίνει αντιληπτό καθώς αναλύεται το σύστημα του χρήματος παρακάτω.

Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την ακόλουθη διαδικασία: Ένας πελάτης της τράπεζας κάνει κατάθεση ύψους 1000 ευρώ. Η τράπεζα επειδή δεν είναι υποχρεωμένη να κρατήσει όλα τα λεφτά, σαν να ήταν κουμπαράς, μπορεί να χρησιμοποιήσει ας πούμε τα 900 για να δώσει δάνεια. Παίρνει λοιπόν τα 900 από τα 1000 και τα δανείζει όλα, έχοντας στο μεταξύ γράψει στον υπολογιστή την καταθετική πράξη που δείχνει ότι φαινομενικά έχει στα θησαυροφυλάκια της όλο το ποσό της κατάθεσης. Το δανεισμένο χρήμα γυρίζει μέσα στην οικονομία και καταλήγει στη τσέπη κάποιου που αποφασίζει να το καταθέσει. Βάζει λοιπόν και τα 900 στην τράπεζα. Με βάση το 10% που υποχρεούται να κρατάει η τράπεζα, τώρα μπορεί να δώσει πίσω σε δάνεια 810 από τα 900 και πάλι γράφοντας στον υπολογιστή το σύνολο της κατάθεσης ως ποσό που υποτίθεται φυλάσσεται στα ταμεία της. Η διαδικασία αυτή πάει λέγοντας μέχρι που δεν διαιρείται πια το αρχικό κεφάλαιο. Στη πράξη δηλαδή αν υποθέσουμε πως μόνο μία τράπεζα υπήρχε και γινόταν η κατάθεση των 1000 ευρώ, η τράπεζα αυτή θα δημιουργούσε 9000 ευρώ παραπάνω χωρίς να τα έχει --- και να επιβάλει τόκο πάνω σε αυτά. Άρα κι εδώ δημιουργείται πραγματικό χρέος που είναι η οφειλή προς την τράπεζα. Όμως από την άλλη το σύνολο σχεδόν αυτού του τζίρου είναι φούσκα καθώς δεν προήλθε από κάποια αληθινή κατάθεση αλλά από τη δυνατότητα της τράπεζας να παράγει κι αυτή χρήμα από μόνη της χρησιμοποιώντας μόνο ένα κλάσμα πραγματικών καταθέσεων. Φανταστείτε τι γίνεται όταν έχουμε να κάνουμε με πάρα πολλές τράπεζες ανά το παγκόσμιο που διακινούν τρισεκατομμύρια, ενώ παράλληλα λειτουργούν κι άλλες αγορές χρήματος και shadow banking που εμπορεύονται σύνθετα χρηματοοικονομικά παράγωγα που κι αυτά ουσιαστικά παράγουν χρήμα από "αέρα".

Κι εδώ θα ρωτήσει κάποιος "μα καλά που τα βρήκε η τράπεζα τα 9000 ευρώ;" - Η απάντηση είναι πως  είτε έχει δανείσει το ίδιο χρηματικό ποσό σε παραπάνω από ένα άτομο, μέσα από την προαναφερθείσα διαδικασία, είτε τα παρήγαγε η κεντρική τράπεζα με σκοπό να καλύψει προσωρινά το χρέος που εκκρεμεί, δημιουργώντας όμως περισσότερο χρέος στην πορεία καθώς είπαμε πως και η κεντρική τράπεζα τοκίζει το χρήμα που εκδίδει. Το χρέος που δημιουργείται πρόστίθεται πάνω σε πρηγούμενο χρέος σε μία πυραμιδοτή διαδικασία που συσσωρεύει βουνά από εικονικά χρέη. Χωρίς να μπούμε σε τεχνικές λεπτομέρειες μπορούμε να ψυλλιαστούμε ότι κάτι πάει λάθος με το σύστημα του χρήματος και πως τελικά όλα είναι φούσκα που όμως δημιουργεί πραγματικά χρέη και πραγματικές οικονομικές κρίσεις σαν αυτή που βιώνουμε στο πετσί μας σήμερα.

Τώρα πως σχετίζεται αυτό με το κράτος και γιατί κράτος και τράπεζες είναι ένα και το αυτό; Τρείς είναι οι λόγοι. Ο πρώτος είναι πως το κράτος έχει δημιουργήσει με σχετικούς νόμους το παραστατικό χρήμα, την κεντρική τράπεζα και το σύστημα κλασματικών αποθεμάτων. Το κράτος δηλαδή δίνει την εξουσία στις τράπεζες να δημιουργούν φούσκες μέσα από τον πλήρη έλεγχο της ποσότητας και του κόστους του χρήματος. Ο δεύτερος λόγος γίνεται πιο κατανοητός σε περιόδους κρίσης και αφορά την ανάγκη ύπαρξης κάποιου "ναυαγοσώστη" σε περίπτωση που όλο αυτό το πολύπλοκο σύστημα αριθμών καταρρεύσει όπως έγινε το 2008 στη Wall Street αρχικά και στην Ευρώπη εν συνεχεία. Αυτός ο ναυαγοσώστης είναι το κράτος (τα κράτη) που καλείται να παρέμβει γεμίζοντας τις μαύρες τρύπες του συστήματος με ωκεανούς χρημάτων από λεφτά των φορολογουμένων, προκειμένου να "αποτρέψει" την ολοκληρωτική κατάρρευση της οικονομίας που στηρίζεται πάνω στην πίστωση και τις τράπεζες αλλά και για να σώσει υποτίθεται τις καταθέσεις των πολιτών του. Τρίτος λόγος είναι πως όλα τα κράτη λειτουργούν με μόνιμα ελλείμματα σε βάθος χρόνου, κυρίως για να συντηρούν τα φερόμενα ως "κοινωνικά" συστήματα παροχών που διαθέτουν. Αυτά τα ελλείμματα δημιουργούν εκ των πραγμάτων την ανάγκη δανεισμού μέσα από την έκδοση ομολόγων, κάτι που συνεπάγεται την εξάρτηση των κυβερνητικών πολιτικών από τον συνεχή δανεισμό που παρέχει το χρηματοπιστωτικό σύστημα όπως αυτό περιγράφηκε ακροθιγώς στις προηγούμενες παραγράφους. 

Στη πράξη δηλαδή το κράτος τους δίνει αρχικά το δικαίωμα να παράγουν ατελείωτο εικονικό χρήμα που δημιουργεί πραγματικά χρέη – εν συνεχεία αφήνει τους ιδιώτες (τις τράπεζες) να παράγουν δικό τους χρήμα το οποίο ελέγχουν πλήρως και τέλος, μέσα από διαρθρωτικά ελλείμματα που δημιουργούν την ανάγκη συνεχούς δανεισμού, το κράτος υποθηκεύει επί μονίμου βάσεως ένα ποσοστό των εσόδων του σε αυτούς που δημιουργούν χρήμα από το μηδέν. Με άλλα λόγια το κράτος αφήνει τις τράπεζες (κυρίως τις μεγάλες) να εφαρμόζουν ένα σύστημα στυγνού παρασιτισμού που οδηγεί στην υπερσυγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια, και εν συνεχεία αν κάτι πάει στραβά, έρχεται πάλι το κράτος να χρησιμοποιήσει πραγματικά λεφτά από τους φόρους που συλλέγει για να καλύψει τις χασούρες των τραπεζιτών. 

Εάν δουλέψουμε πάνω στις βασικές αυτές έννοιες θα κατανοήσουμε ότι πρώτον το πραγματικό χρήμα της οικονομίας είναι ελάχιστο μπροστά στο εικονικό χρήμα και δεύτερον ότι υπάρχει μία ανίερη σχέση εξάρτησης μεταξύ μεγάλου/παρεμβατικού κράτους (κοινωνικού υποτίθεται) και τραπεζικής ελίτ. Το υπάρχον νομισματικό σύστημα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της υπερεκμετάλλευσης των λαών και της καταλήστευσης των εθνών κάτι που η Ελλάδα διαισθάνεται ήδη όταν ξέρει πως θα έρθουν οι πιστωτές της να ζητούν την εκποίηση δημόσιας περιουσίας όπως το ξεπούλημα της Ακρόπολης. Η ειρωνία στην όλη υπόθεση είναι πως ούτε καν αρκετοί εκ των τραπεζιτών δεν αντιλαμβάνονται τις προεκτάσεις των πράξεων τους εντός του πλαισίου στο οποίο λειτουργούν.

Έχοντας όλα τα προαναφερθέντα υπόψη, φρονώ πως δεν αρκεί να ρίχνουμε το όποιο φταίξιμο για τα δεινά μας στον τάδε πολιτικό ή κυβέρνηση, ή στον δείνα τραπεζίτη. Η κρίση δεν αφορά την ιδιοσυγκρασία ατόμων, αλλά την ύπαρξη λανθασμένων θεσμών. Εάν θα θέλουμε να δούμε κάποια αλλαγή στο σύστημα που μας έφερε στο σημείο που είμαστε σήμερα, δεν αρκεί να καλλιεργούμε συναισθήματα φιλότητας ή νείκους, αλλά να γνωρίζουμε πως η αλλαγή θα έρθει μέσα από γνώση και νέους θεσμούς, όχι πυροτεχνήματα, συνθήματα και διθύραμβους αυτοθαυμασμού.