του Δ. Β. Τριανταφυλλίδη*
Ένα πράγμα που δεν έχει προσεχθεί όπως του άξιζε, ήταν η προσπάθεια που κατέβαλε τόσο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρεσβύτερος, όσο και ο Ανδρέας Παπανδρέου, στη μεταπολίτευση, να δημιουργήσουν κόμματα που θα στηρίζονται σε κοινοβουλευτικές ομάδες και κομματικές οργανώσεις, για να απαγκιστρωθούν από προδικτατορικό σύστημα των κομματαρχών.
Η μακρόχρονη παραμονή του πρώτου στη Γαλλία και η επαφή του με την ευρωπαϊκή πολιτική συντηρητική σκέψη, η ικανότητά του να αφομοιώνει γρήγορα τις εξελίξεις και να υιοθετεί πρότυπα, αλλά και η αγχίνοια, ο κοσμοπολιτισμός, η βαθιά γνώση του αμερικανικού πολιτικού κατεστημένου και της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατικής παράδοσης του δευτέρου, ήταν καλές εγγυήσεις για το μετασχηματισμό του γερασμένου και παρηκμασμένου πολιτικού συστήματος, που κατέρρευσε μαζί με τη Δημοκρατία, την 21η Απριλίου 1967.
Και οι δύο προσπάθειες έμειναν ημιτελείς. Οι προθέσεις καλές, μα το περιβάλλον στο οποίο θα έπρεπε να υλοποιηθούν αυτά τα σχέδια, το ελληνικό κοινωνικό πλαίσιο, το habitat, δεν ευνοούσε παρόμοιους πειραματισμούς και πολύ σύντομα εκφυλίστηκαν στα κακέκτυπα κομμάτων που είναι σήμερα.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονίσουμε το μεγάλο δάνειο που έδωσε η ελληνική αριστερά στα άλλα κόμματα, διδάσκοντάς τους πώς να διαμορφώσουν την οργανωτική δομή και πολιτική τους, αλλά και πώς να κρατάνε το «μαγαζί συμμαζεμένο» και ανθεκτικό απέναντι τόσο τις έξωθεν επιθέσεις, όσο
και στις εσωτερικές αναταράξεις.
Αργά αλλά σταδιακά, τα δύο μεγάλα κόμματα της μεταπολίτευσης, η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, υιοθέτησαν τις οργανωτικές δομές των κομμάτων της αριστεράς, δημιουργώντας από παρόμοιες κομματικές οργανώσεις με γεωγραφικά και επαγγελματικά κριτήρια, μέχρι ομάδες κρούσης στα πρότυπα των ΚΝΑΤ. Ποιος δε θυμάται, για παράδειγμα, τους Κένταυρους και τους Ρέιντζερς, επικεφαλής των οποίων ήταν ο σημερινός πρόεδρος της Βουλής και ο αλήστου μνήμης «το νόμιμο είναι και ηθικό» - Βουλγαράκης. Ήταν μάλιστα τόσο «χαμηλότοκο» το δάνειο, που υιοθέτησαν ακόμη και τις μορφές των πειθαρχικών συμβουλίων, γνωστών και ως «κομματοδικείων», προς συνετισμό των ατακτούντων και εξοστρακισμό των απείθαρχων.
Η δανειοδότρια Αριστερά, φορέας των παραδόσεων της Τρίτης Διεθνούς, είχε, με σφιχτή οργανωτική δομή, θέσει εξ αρχής τα πράγματα στη θέση τους. Οι εντός του κόμματος είναι οι «αγνοί, καθαροί και έντιμοι» αγωνιστές. Οι εκτός του κόμματος είχαν διάφορες διαβαθμίσεις: από τους συμπαθούντες και συνοδοιπόρους, μέχρι τους ταξικούς εχθρούς, τους πράκτορες του ιμπεριαλισμού κ.λπ. Αλίμονο σε εκείνον που θα αμφισβητούσε τα θέσφατα της κομματικής ηγεσίας, γινόταν αμέσως ο αποσυνάγωγος και εξοστρακιζόταν αμέσως από το κομματικό περιβάλλον.
Έτσι, από ιδεολογικής πλευράς, τόσο η δανειοδότρια αριστερά, όσο και τα κόμματα-δανειολήπτες, υιοθέτησαν πλήρως την καλβινιστική διδαχή περί καθαρότητας, ενώ την ίδια στιγμή, για λόγους που οφείλονται καθαρά στον πολιτικό αμοραλισμό των ηγεσιών τους, υιοθέτησαν ανομολογήτως τη λενινιστική αντίληψη περί του κόμματος «νέου τύπου», με την κάθετη δομή και την απόλυτα ιεραρχημένη οργάνωση, κορωνίδα της οποίας ήταν πάντα, στη μεν αριστερά, γενικώς και αορίστως το «κόμμα» (η ηγεσία του εννοείται, είτε ως Κεντρική Επιτροπή είτε ως Πολιτικό Γραφείο), στα δε άλλα, ο Αρχηγός, ο Ηγέτης, ο τα πάντα ορών και τα πάντα πληρών σοφός, ως ενσάρκωση του ίδιου του λαού. Οποιαδήποτε ομοιότητα με άλλες ιστορικές φιγούρες που «ενσάρκωσαν» το λαό και το πεπρωμένο του, απλώς συμπτωματική. Το παράξενο αυτό μίγμα ήταν δυνατό να συμβεί μόνο σε μία χώρα, όπου οι προνεωτερικές μορφές κοινωνικής συνείδησης και οργάνωσης ήταν τόσο ισχυρές στην μεταπολεμική περίοδο. Οι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή τη διαμόρφωση των κομματικών σχηματισμών στην Ελλάδα, ήταν βασικά τρεις:
• το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία, παρά τα βήματα εκσυγχρονισμού που έχουν γίνει, παραμένει στο επίπεδο όπου οι φατρίες και οι δεσμοί αίματος διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη κοινωνική συμβίωση
• η βαριά επίδραση της μεταφυσικής της Ορθοδοξίας, η οποία προσφέρει τα αναγκαία τελεολογικά, σωτηριολογικά και αποκαλυπτικά επιχειρήματα και κατ’ επέκταση ψυχολογικά στηρίγματα, για τη θεώρηση των κομμάτων ως μεταφυσική ενσάρκωση του λαού και του πεπρωμένου του, ώστε να γίνεται εύκολα και ομαλά η ένταξη των ατόμων σε αυτά, σε καθεστώς πιστού μιας αυστηρά δομημένης πίστης
• η απουσία παραδόσεων του Διαφωτισμού και κυρίως η αμφισβήτηση της αυθεντίας του κομματικού ιερατείου-ηγέτη και η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας, διαφάνειας και δημοκρατικής διευθέτησης των διαφορών.
Η κάθετη αυτή μορφή οργάνωσης των κομμάτων στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, έχει εξαντλήσει τα όριά της. Η κάθετη πνευματικότητα, μέρος της οποίας κατά τον 20ο αιώνα ήταν και τα κόμματα, δεν αντέχει στις πιέσεις που ασκούνται στην εποχή της επανάστασης των πληροφοριών και των επικοινωνιών, όπου η παραγωγή και η διάχυση της γνώσης σε τεράστια τμήματα του πληθυσμού, γεννούν την ανάγκη για νέες μορφές οργάνωσης. Αυτές δεν μπορεί παρά να είναι οριζόντιες. Το διαδίκτυο προσφέρεται προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης για το ευρύ κοινό, τα ηλεκτρονικά αποθετήρια για την επιστημονική κοινότητα και πλήθος άλλων εργαλείων, καθιστούν σήμερα εύκολη την ανάπτυξη νέων πνευματικοτήτων. Αυτό όμως θα σημάνει (;) το τέλος των κομμάτων όπως τα ξέραμε ως σήμερα.
Ένα πράγμα που δεν έχει προσεχθεί όπως του άξιζε, ήταν η προσπάθεια που κατέβαλε τόσο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρεσβύτερος, όσο και ο Ανδρέας Παπανδρέου, στη μεταπολίτευση, να δημιουργήσουν κόμματα που θα στηρίζονται σε κοινοβουλευτικές ομάδες και κομματικές οργανώσεις, για να απαγκιστρωθούν από προδικτατορικό σύστημα των κομματαρχών.
Η μακρόχρονη παραμονή του πρώτου στη Γαλλία και η επαφή του με την ευρωπαϊκή πολιτική συντηρητική σκέψη, η ικανότητά του να αφομοιώνει γρήγορα τις εξελίξεις και να υιοθετεί πρότυπα, αλλά και η αγχίνοια, ο κοσμοπολιτισμός, η βαθιά γνώση του αμερικανικού πολιτικού κατεστημένου και της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατικής παράδοσης του δευτέρου, ήταν καλές εγγυήσεις για το μετασχηματισμό του γερασμένου και παρηκμασμένου πολιτικού συστήματος, που κατέρρευσε μαζί με τη Δημοκρατία, την 21η Απριλίου 1967.
Και οι δύο προσπάθειες έμειναν ημιτελείς. Οι προθέσεις καλές, μα το περιβάλλον στο οποίο θα έπρεπε να υλοποιηθούν αυτά τα σχέδια, το ελληνικό κοινωνικό πλαίσιο, το habitat, δεν ευνοούσε παρόμοιους πειραματισμούς και πολύ σύντομα εκφυλίστηκαν στα κακέκτυπα κομμάτων που είναι σήμερα.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονίσουμε το μεγάλο δάνειο που έδωσε η ελληνική αριστερά στα άλλα κόμματα, διδάσκοντάς τους πώς να διαμορφώσουν την οργανωτική δομή και πολιτική τους, αλλά και πώς να κρατάνε το «μαγαζί συμμαζεμένο» και ανθεκτικό απέναντι τόσο τις έξωθεν επιθέσεις, όσο
και στις εσωτερικές αναταράξεις.
Αργά αλλά σταδιακά, τα δύο μεγάλα κόμματα της μεταπολίτευσης, η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, υιοθέτησαν τις οργανωτικές δομές των κομμάτων της αριστεράς, δημιουργώντας από παρόμοιες κομματικές οργανώσεις με γεωγραφικά και επαγγελματικά κριτήρια, μέχρι ομάδες κρούσης στα πρότυπα των ΚΝΑΤ. Ποιος δε θυμάται, για παράδειγμα, τους Κένταυρους και τους Ρέιντζερς, επικεφαλής των οποίων ήταν ο σημερινός πρόεδρος της Βουλής και ο αλήστου μνήμης «το νόμιμο είναι και ηθικό» - Βουλγαράκης. Ήταν μάλιστα τόσο «χαμηλότοκο» το δάνειο, που υιοθέτησαν ακόμη και τις μορφές των πειθαρχικών συμβουλίων, γνωστών και ως «κομματοδικείων», προς συνετισμό των ατακτούντων και εξοστρακισμό των απείθαρχων.
Η δανειοδότρια Αριστερά, φορέας των παραδόσεων της Τρίτης Διεθνούς, είχε, με σφιχτή οργανωτική δομή, θέσει εξ αρχής τα πράγματα στη θέση τους. Οι εντός του κόμματος είναι οι «αγνοί, καθαροί και έντιμοι» αγωνιστές. Οι εκτός του κόμματος είχαν διάφορες διαβαθμίσεις: από τους συμπαθούντες και συνοδοιπόρους, μέχρι τους ταξικούς εχθρούς, τους πράκτορες του ιμπεριαλισμού κ.λπ. Αλίμονο σε εκείνον που θα αμφισβητούσε τα θέσφατα της κομματικής ηγεσίας, γινόταν αμέσως ο αποσυνάγωγος και εξοστρακιζόταν αμέσως από το κομματικό περιβάλλον.
Έτσι, από ιδεολογικής πλευράς, τόσο η δανειοδότρια αριστερά, όσο και τα κόμματα-δανειολήπτες, υιοθέτησαν πλήρως την καλβινιστική διδαχή περί καθαρότητας, ενώ την ίδια στιγμή, για λόγους που οφείλονται καθαρά στον πολιτικό αμοραλισμό των ηγεσιών τους, υιοθέτησαν ανομολογήτως τη λενινιστική αντίληψη περί του κόμματος «νέου τύπου», με την κάθετη δομή και την απόλυτα ιεραρχημένη οργάνωση, κορωνίδα της οποίας ήταν πάντα, στη μεν αριστερά, γενικώς και αορίστως το «κόμμα» (η ηγεσία του εννοείται, είτε ως Κεντρική Επιτροπή είτε ως Πολιτικό Γραφείο), στα δε άλλα, ο Αρχηγός, ο Ηγέτης, ο τα πάντα ορών και τα πάντα πληρών σοφός, ως ενσάρκωση του ίδιου του λαού. Οποιαδήποτε ομοιότητα με άλλες ιστορικές φιγούρες που «ενσάρκωσαν» το λαό και το πεπρωμένο του, απλώς συμπτωματική. Το παράξενο αυτό μίγμα ήταν δυνατό να συμβεί μόνο σε μία χώρα, όπου οι προνεωτερικές μορφές κοινωνικής συνείδησης και οργάνωσης ήταν τόσο ισχυρές στην μεταπολεμική περίοδο. Οι παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή τη διαμόρφωση των κομματικών σχηματισμών στην Ελλάδα, ήταν βασικά τρεις:
• το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία, παρά τα βήματα εκσυγχρονισμού που έχουν γίνει, παραμένει στο επίπεδο όπου οι φατρίες και οι δεσμοί αίματος διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη κοινωνική συμβίωση
• η βαριά επίδραση της μεταφυσικής της Ορθοδοξίας, η οποία προσφέρει τα αναγκαία τελεολογικά, σωτηριολογικά και αποκαλυπτικά επιχειρήματα και κατ’ επέκταση ψυχολογικά στηρίγματα, για τη θεώρηση των κομμάτων ως μεταφυσική ενσάρκωση του λαού και του πεπρωμένου του, ώστε να γίνεται εύκολα και ομαλά η ένταξη των ατόμων σε αυτά, σε καθεστώς πιστού μιας αυστηρά δομημένης πίστης
• η απουσία παραδόσεων του Διαφωτισμού και κυρίως η αμφισβήτηση της αυθεντίας του κομματικού ιερατείου-ηγέτη και η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας, διαφάνειας και δημοκρατικής διευθέτησης των διαφορών.
Η κάθετη αυτή μορφή οργάνωσης των κομμάτων στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, έχει εξαντλήσει τα όριά της. Η κάθετη πνευματικότητα, μέρος της οποίας κατά τον 20ο αιώνα ήταν και τα κόμματα, δεν αντέχει στις πιέσεις που ασκούνται στην εποχή της επανάστασης των πληροφοριών και των επικοινωνιών, όπου η παραγωγή και η διάχυση της γνώσης σε τεράστια τμήματα του πληθυσμού, γεννούν την ανάγκη για νέες μορφές οργάνωσης. Αυτές δεν μπορεί παρά να είναι οριζόντιες. Το διαδίκτυο προσφέρεται προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης για το ευρύ κοινό, τα ηλεκτρονικά αποθετήρια για την επιστημονική κοινότητα και πλήθος άλλων εργαλείων, καθιστούν σήμερα εύκολη την ανάπτυξη νέων πνευματικοτήτων. Αυτό όμως θα σημάνει (;) το τέλος των κομμάτων όπως τα ξέραμε ως σήμερα.
*Ο Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης είναι δημοσιογράφος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου