Οι περίεργοι θάνατοι 300 νεογέννητων το 1960-65 στην Κύπρο

Το μυστήριο στις Βρετανικές Βάσεις: Οι περίεργοι θανάτοι 300 νεογέννητων το 1960-1965

• Αποδελτιώθηκε στον «Εμπροσθοφύλακα» στις 08 Νοεμβρίου 2010

Οι τάφοι ορισμένων από τα βρέφη στην Βάση Δεκέλειας. Διακρίνεται ο τάφος του James Craig Taylor, ο οποίος ήταν μόνο 2 ημερών όταν πέθανε στις 29 Απριλίου 1964,

‘Εμπροσθοφύλακας’
«Το μυστήριο στις Βρετανικές Βάσεις: Οι περίεργοι θανάτοι 300 νεογέννητων το 1960-1965»
08 Νοεμβρίου 2010
Φανούλα Αργυρού*

Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας μια είδηση που ξεκίνησε από τους δημοσιογράφους της ‘Cyprus Mail’ [24/10/2010] Nathan Morley και Patrick Dewhurst, το γεγονός ότι 300 νεογέννητα πέθαναν μεταξύ 1960-65 σε νοσοκομείο της Βρετανικής Βάσεως Δεκελείας. Η είδηση καλύφθηκε και από τον εθνικό Τύπο της Βρετανίας, όπως για παράδειγμα η ‘Telegraph’ [25/10/2010] «British government investigates 300 mystery baby deaths on Cyprus».

Για 50 χρόνια η  ιστορία αυτή έμεινε στο περιθώριο  και οι γονείς των παιδιών μάταια ζητούσαν και ζητούν (όσοι βρίσκονται ακόμα στη ζωή) εξηγήσεις για το χαμό των παιδιών τους. Πολλές οι υποψίες και οι θεωρίες αλλά τίποτα το συγκεκριμένο. Λέχθηκε ότι ίσως να ευθύνονταν οι συνθήκες υγιεινής που ήσαν άθλιες τότε, ίσως τα εμβόλια που δέχονταν οι στρατιώτες (γονείς) πριν πάνε στην Κύπρο, ίσως ραδιενέργεια στην βάση και πολλά άλλα.

Τελικά το Υπουργείο Άμυνας της Βρετανίας, μετά από επιτυχή μεσολάβηση του Βρετανού βουλευτή των Φιλελευθέρων Norman Lamb που αντιπροσωπεύει τους γονείς ενός από τα 300 άτυχα νεογέννητα, δέχθηκε να διενεργήσει έρευνα και να δώσει πόρισμα εντός του τρέχοντος έτους.

Με όσα δεδομένα είδαν το φως της δημοσιότητας, ερεύνησα στα βρετανικά αρχεία το θέμα αυτό σε μια μικρή προσπάθεια εντοπισμού έστω και του παραμικρού που μπορεί να ρίξει κάποιο φως στο τραγικό αυτό ανθρώπινο δράμα. Το αποτέλεσμα της έρευνας μου, με όσους φακέλους μπόρεσα να εντοπίσω και παρόλον ότι τα έγγραφα δεν αναφέρονται συγκεκριμένα στο νοσοκομείο Δεκέλειας, εντούτοις τεκμηριώνει τουλάχιστον τον ένα και ίσως μεγαλύτερο και πιθανόν πλέον βάσιμο ισχυρισμό – εκείνο των ακατάλληλων συνθηκών υγιεινής που επικρατούσαν τα χρόνια εκείνα στα νοσοκομεία των Βρετανικών Βάσεων. Παράλληλα βρήκα και κάποιες άλλες, αν και περιστασιακές, αναφορές για έρευνες για βιολογικά και χημικά όπλα τα οποία παραθέτω.

1959: Οι στρατιωτικές ιατρικές υπηρεσίες στις Βάσεις

Φαίνεται ότι  είχε  αποφασιστεί από το βρετανικό Υπουργείο Αεροπορίας από το 1958 η δημιουργία ικανοποιητικών ιατρικών νοσοκομειακών υπηρεσιών στις βάσεις, όμως η πρακτική εφαρμογή της απόφασης είχε μείνει στα συρτάρια, προφανώς λόγω της αμφίβολης έκβασης της πολιτικής κατάστασης στην Κύπρο. Βρίσκουμε όμως ότι μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου οι στρατιωτικές βρετανικές αρχές στην Κύπρο πίεσαν το Λονδίνο να δει ως θέμα προτεραιότητας πλέον την ανάγκη αναβαθμισμένων ιατρικών υπηρεσιών στις βάσεις στην Κύπρο. Γατί η κατάσταση που επικρατούσε ήταν όντως σε άθλια επίπεδα, με ειδική έμφαση στην άμεση ανάγκη ικανοποιητικών μαιευτικών εγκαταστάσεων.

Ενδεικτική  είναι επιστολή ημερομηνίας 26 Νοεμβρίου  1959 από τον Ταξίαρχο της Αεροπορίας T. C. Macdonald από το Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής που βρίσκεται στην Επισκοπή προς τον Air Marshal Sir Patrick B. Lee Potter, Director General of Medical Services, στο Υπουργείο Αεροπορίας στο Λονδίνο.

Στην επιστολή του ο κ. Μακντόναλτ τόνισε τι οι συνθήκες που επικρατούσαν ήσαν απαράδεκτες και όχι μόνο αυτό ανέφερε ότι ο και ο τότε  Στρατηγός Ντάρλινγκ είχε παραπονεθεί στις ιατρικές υπηρεσίες ότι η κατάσταση στις μαιευτικές υπηρεσίες  Λευκωσίας (που μάλλον περιλάμβαναν και την Δεκέλεια) ήταν απαράδεκτη γι΄αυτόν.

Επίσκεψη στο Νοσοκομείο Λευκωσίας της Κυπριακής Δημοκρατίας

Ενδιαφέρον το πιο κάτω απόσπασμα από την προαναφερθείσα επιστολή του Ταξίαρχου ΜακΝτόναλτ.

«… Μετά που ακούσαμε ότι ο Στρατός  συζητεί το θέμα μαιευτικών διευθετήσεων στην Λευκωσία είδα τον Δρ. Πάνο και μαζί επισκεφθήκαμε  το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας και  μαζί με τον Δρ. Ταλιαδώρο, τον γυναικολόγο εκεί, συζητήσαμε την πιθανότητα ιατρικής περίθαλψης επειγόντων περιστατικών. Είδα τους μαιευτικούς θαλάμους και τους ιδιωτικούς θαλάμους. Γενικά πιστεύω οι ιδιωτικοί θάλαμοι είναι σε καλά επίπεδα, οι γιατροί καλοί και το νοσοκομειακό προσωπικό  προς το παρόν αρκετά ικανοποιητικό. Το μέλλον του νοσοκομειακού προσωπικού δεν είναι ξεκάθαρο μετά τις 19 Φεβρουαρίου.  Επίσης επισκέφθηκα την κλινική Α. Βαρβάρα… Μποϋκοταρίστηκε κατά την διάρκεια των φασαριών από τους Ελληνοκύπριους και τώρα, φαίνεται, να βρίσκεται σε οικονομική κρίση. Η διαμονή είναι αρκετά καλή και έχει και καλό χειρουργείο. Το νοσοκομειακό προσωπικό είναι ανύπαρκτο και το ιατρικό προσωπικό κάπως ύποπτο. Από την άλλη έχουν καλέσει πολλές φορές τον Δρ. Ταλιαδώρο.

» Πρόσφατα είχα συνάντηση και με τον υπεύθυνο περιοχής Λευκωσίας. Συμφωνήσαμε ότι οι διευθετήσεις που έκανε ήσαν ικανοποιητικές κάτω από τις περιστάσεις. Αυτές είναι:

» α) Κανονικές περιπτώσεις  γεννήσεων πάνε σε ένα ξενοδοχείο (που  είναι βέβαια 15 μίλια  από την Δεκέλεια).

» β) Επείγουσες περιπτώσεις  θα πηγαίνουν στην κλινική (πάντα με την προυπόθεση ότι  η κλινική θα δέχεται  τους οικονομικούς όρους  του Στρατού, πράγμα που δεν έκανε  μέχρι τώρα). Η  ομάδα επειγόντων περιστατικών τότε θα στέλλεται από  την Δεκέλεια…».

Από την επιστολή φαίνεται ότι οι στρατιωτικές βρετανικές αρχές στην Κύπρο είχαν σοβαρά προβλήματα στην αντιμετώπιση των γεννήσεων, είχαν ζητήσει και την βοήθεια του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, και προβλήματα υπήρχαν εκτός του Ακρωτηρίου και στην περιοχή Λευκωσίας-Δεκέλειας.

Τα έγγραφα  φανερώνουν βέβαια ότι το Ακρωτήρι χρειαζόταν  οπωσδήποτε και κατ’ επειγόντως ένα καλά εφοδιασμένο και εξοπλισμένο νοσοκομείο και ότι οι ανεπαρκείς ιατρικές διευκολύνσεις ανάγκαζαν τους αρρώστους να μοιράζονται τα λιγοστά κρεβάτια που υπήρχαν στις υπάρχουσες υπηρεσίες κάτω από ανεπίτρεπτες συνθήκες. Ενδεικτικό το απόρρητο τηλεγράφημα προς το Λονδίνο ημερομηνίας 8 Απριλίου 1960 το οποίο αναφερόταν στις αυξημένες γεννήσεις στις τότε υπάρχουσες νοσοκομειακές μονάδες στο Ακρωτήρι και τα Πολεμίδια και τόνιζε με αγωνία ότι οι συνθήκες δεν ανταποκρίνονταν στα αποδεκτά και αναμενόμενα επίπεδα του Υπουργείου Υγείας.  Για παράδειγμα, σημείωνε ότι οι προβλέψεις για τους επόμενους 12 μήνες ήσαν 400 γεννήσεις και στο μαιευτήριο του Ακρωτηρίου  είχαν μόνο… 12 κρεβάτια ενώ στην αντίστοιχη νοσοκομειακή μονάδα Πολεμιδιών μόνο 6!

Παρόλον που στη βάση Δεκέλειας, τονίζεται ότι  εκεί τελικά κτίστηκε καινούργιο νοσοκομείο, τα έγγραφα δεν κάνουν καμία αναφορά στους θανάτους των 300 νεογέννητων… Τα έγγραφα, όμως, αντιθέτως υπερτονίζουν τις ανεπάρκειες και κακές συνθήκες υγιεινής που επικρατούσαν στα ιατρικά υποστατικά Ακρωτηρίου και Πολεμιδιών ειδικά στον τομέα των γεννήσεων…

Σε μια άλλη επιστολή ημερομηνίας 4 Φεβρουαρίου 1960 με τίτλο «Μαιευτικές διευκολύνσεις – Περιοχή Λευκωσίας», γίνεται και πάλιν αναφορά στην ανάγκη «στρατιωτικών μαιευτικών διευκολύνσεων» για την περιοχή Λευκωσίας (Δεκέλειας) λόγω των αυξημένων απαιτήσεων για τις οποίες δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν οι υφιστάμενες τότε υπηρεσίες.

Ως αποτέλεσμα των παραστάσεων από τις στρατιωτικές αρχές των βάσεων στην Κύπρο, στάλθηκε αποστολή ειδικών για μελέτη και έκδοση πορίσματος. Ο Καθηγητής Dean Windayer του νοσοκομείου του Middlesex και ο αρχιτέκτονας Alister MacDonald έφθασαν στην Κύπρο την 1η Φεβρουαρίου 1960 με οδηγίες να επιθεωρήσουν το Νοσοκομείο Ακρωτηρίου. Στις 31 Μαρτίου 1960 σε ευρεία σύσκεψη στο Υπουργείου Αεροπορίας στο Λονδίνο, όπου έλαβαν μέρος υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί των βάσεων, εγκρίθηκαν τα πορίσματα της 13σέλιδης έρευνας των προαναφερθέντων για καινούργιο νοσοκομείο στο Ακρωτήρι με ικανοποιητικό και εκπαιδευμένο προσωπικό.

Μεταξύ των  παρατηρήσεων των ειδικών στην έκθεσή τους καταγράφτηκαν και τα εξής:

«…Όλοι οι θάλαμοι είναι πολύ μικροί… οι διάδρομοι πολύ στενοί και δεν χωράνε τα φορεία και οι περισσότεροι ασθενείς μεταφέρονται σε καρέκλες… ο χώρος και οι διευκολύνσεις που έχουν στην διάθεση τους οι γιατροί και οι νοσοκόμοι για να καθαρίζουν και να αποστειρώνουν τα εργαλεία, οι τουαλέτες… είναι όλα εντελώς μη ικανοποιητικά… δεν υπάρχει ικανοποιητικός χώρος για να περνούν τα καροτσάκια για τα φαγητά και για περισυλλογή λερωμένων σεντονιών… Όλα αυτά είναι σίγουρες πηγές κινδύνου… Ο θάλαμος παιδιών είναι μια μικρή κάμαρα που είναι υπερπλήρης, σε ένα σπιτάκι που κατά τα άλλα ο προορισμός του είναι για γραφείο των νοσοκόμων. Αυτή η διευθέτηση είναι μη-ικανοποιητική και επικίνδυνη διότι δεν υπάρχει πρόνοια για ικανοποιητική απομόνωση παιδιών με μεταδοτικές ασθένειες όπως η διάρροια η οποία είναι σύνηθες φαινόμενο σ΄αυτή τη περιοχή…

» Μαιευτήριο

» Η ανάγκη για αναβάθμιση των μαιευτικών υπηρεσιών αυξάνεται ραγδαία… και ο συνωστισμός είναι ειδικότερα σοβαρός… ο χώρος των νεογέννητων και η κουζίνα για το γάλα είναι περιορισμένος, ο εξαερισμός μη-ικανοποιητικός, και όλοι οι χώροι γυναικολογικών εξετάσεων πριν και μετά το τοκετό πολύ περιορισμένοι στο σπίτι (bungalow) αυτό. Αυτή είναι μια άκρως ανεπιθύμητη κατάσταση, παρόλον ότι η Προϊσταμένη (“Sister”), υπεύθυνη για τους τοκετούς δεν χρησιμοποιεί τα δωμάτια των εξωτερικών ιατρείων…»

Για δε τις αποστειρώσεις έγραψαν οι ειδικοί:

«Δεν υπάρχει χώρος… για μια κεντρική υπηρεσία αποστείρωσης, που είναι ύψιστης ανάγκης…». Τις ίδιες ανεπαρκείς συνθήκες κατέγραψαν και για το χειρουργείο του εν λόγω νοσοκομείου. Και για τις φτωχές και ανεπαρκείς συνθήκες στις κουζίνες τόνιζαν την έκπληξή τους για τα καλά αποτελέσματα στην προετοιμασία των φαγητών κάτω από τέτοιες συνθήκες…

Αρρώστιες στην Κύπρο

Σε κάποια άλλη, ξεχωριστή, έκθεσή τους οι Βρετανοί κατέγραφαν το 1962 ότι στην Κύπρο υπήρχε αφθονία καλής ποιότητας τροφίμων και δεν υπήρχε κίνδυνος νοουμένου και  τα φαγητά (υπονοείται κρέατα) ψηνόντουσαν  καλά. Δεν υπήρχε μαλάρια στο νησί, όμως διάρροιες και εντερικά προβλήματα ήσαν συνηθισμένα, όμως μπορούσαν να αποφεύγονταν με λίγη προσοχή στην καθαριότητα. Η διάρροια έγραφαν, στα μικρά παιδιά μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνη και γι’ αυτό συνιστούσαν άμεση ιατρική περίθαλψη. 

Εμβολιασμοί για χημικά όπλα

Οι Αρχηγοί  των βρετανικών επιτελείων σε συνεδρία τους στο Λονδίνο, στις 18 Μαίου 1955  είχαν μελετήσει, κατόπιν σύστασης από το Γραφείο Πολέμου, την πιθανότητα χρήσης χημικών όπλων και την περίπτωση να μην περιορίζονταν στην χρήση των όπλων αυτών στην αντεπίθεση μόνο. Αποφάνθηκαν τότε ότι πιθανόν οι κομμουνιστές ή οι ΗΠΑ προέβαιναν σε κάποια περιορισμένη πρωτοβουλία χρήσης χημικών όπλων, όμως η Βρετανία δεν έπρεπε να πάρει τέτοια πρωτοβουλία αλλά να συνέχιζε να σχεδιάζει τη χρήση χημικών όπλων σε περίπτωση αντεπίθεσης. Η Βρετανία είχε υπογράψει το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925 με το οποίο συμφωνούσε στη μη-χρήση χημικών όπλων, όμως με την προϋπόθεση ότι θεωρούσε ότι ήταν ελεύθερη να κάνει τέτοια χρήση σε περίπτωση αντεπίθεσης.

Το θέμα ξανασυζητήθηκε το 1962 σε σχέση με την απειλή χημικού πολέμου εναντίον βρετανικών στρατευμάτων και γι’ αυτό χρειαζόντουσαν βελτιώσεις στην άμυνα και εκπαίδευση στο τομέα αυτό. Για την περίπτωση βιολογικού πολέμου, έγραψαν ότι ως θέμα προτεραιότητας έπρεπε να παρθούν μέτρα για την αξιολόγηση της απειλής βιολογικού πολέμου, την ανάγκη δημιουργίας συστήματος για έγκαιρη προειδοποίηση, την ανάγκη έρευνας για προβλήματα από εμβολιασμούς και την ανάγκη πληροφόρησης δυνατοτήτων του εχθρού στον τομέα του βιολογικού πολέμου. Σύστησαν την ανάγκη αυξημένης έρευνας στον τομέα των βιολογικών όπλων.

Το 1965, όπως φανερώνουν τα βρετανικά έγγραφα, το θέμα ξανασυζητήθηκε με το ίδιο πόρισμα.

* Η Φανούλα Αργυρού είναι ερευνήτρια-δημοσιογράφος, πρόσφυγας από την κατεχόμενη Λευκωσία και ζει στο Λονδίνο. Είναι συγγραφέας, μεταξύ άλλων, των βιβλίων “Από την Ένωση στην Κατοχή” και “Top Secret: Η βρετανική κηδεμόνευση του Κυπριακού” (εκδόσεις Γερμανός, 2004).